Voor ds. Niemeijer was het niet de eerste keer toen hij in 2011 gekozen werd tot synodepreses. Ook in 2005 leidde hij de breedste vergadering van de gereformeerd vrijgemaakte kerken. „Het is in onze kerken niet de gewoonte dat je keer op keer wordt afgevaardigd naar de synode. Dat betekent dat de samenstelling van synode en moderamen telkens wisselt.” Ds. Niemeijer verrichtte het synodewerk vanuit een verbondenheid met de kerk, zegt hij. „De GKV zijn de kerken waarin ik ben opgegroeid, die ik liefheb en die ik met overtuiging dien.”

Feitelijk zit zijn taak er op als de laatste vergadering is beëindigd, constateert de predikant, die zondag intrede deed in Rijnsburg, zijn vierde gemeente. Toch trad hij ook na de generale synode op als vertegenwoordiger van de kerk. Zo woonde hij de inhuldiging van koning Willem-Alexander bij. „Toen ik in 2005 preses was, werd het 25-jarig ambtsjubileum van koningin Beatrix herdacht in de Domkerk in Utrecht.” Er waren vertegenwoordigers van diverse kerken en religies bij. Ds. Niemeijer was er namens de GKV. Glimlachend: „Ik mag niet mopperen, dat zijn toch mooie dingen om mee te mogen maken.”

Voor hemzelf is de bidstond waarin hij gisteravond voorging, een overdrachtsmoment. „Daarin komen we samen rond het Woord, het uitgangspunt voor al het werk in de kerk.”

De synodetijd is bijzonder druk, constateert ds. Niemeijer. Hij werd door de kerkenraad van Den Helder, de gemeente die hij tot enkele weken geleden diende, volledig vrijgesteld. „Dat is een groot voorrecht. De week zat met de synodewerkzaamheden grotendeels vol. Op vrijdag en zaterdag kwam de vergadering bijeen. Op maandag bereidde ik de bijeenkomst voor van het moderamen, dat op dinsdag bijeen kwam. Woensdag en donderdag bereidde ik de volgende synodevergaderingen voor. Daarnaast ging er veel tijd zitten in overleg. Met deputaten, kerkenraden, de griffie en anderen.”

De preses maakt de vergaderingen mee „vanuit de regiekamer”, zegt ds. Niemeijer. „Het hele kerkelijk leven trekt aan je voorbij. Als voorzitter probeerde ik ervoor te zorgen dat de synode constructief en samenbindend bezig was. Dat heeft ons kerkverband nodig.” Ds. Niemeijer ziet zichzelf als een „teamspeler. In de kerk doe je de dingen samen. Ik sta open voor kritiek en vragen. Wat tot mijn competenties behoort handel ik graag voortvarend af. Daarnaast steek ik veel energie in overleg.”

De predikant probeerde aandacht te schenken aan het geestelijke element van kerk-zijn. „Bijvoorbeeld in de Schriftlezing en overdenking bij de opening en sluiting van vergaderingen. De broeders met wie je werkt hebben de kerk hartelijk lief. Wat ze beslissen, willen ze in het geloof doen. De Bijbel is de basis van waaruit je werkt, dat mag blijken.”

Rond de synode van 2011 hing een andere sfeer dan rond die van 2005, toen hij ook preses was, stelt ds. Niemeijer. „In 2005 was het nog maar twee jaar geleden dat een groep kerkleden was uitgetreden. Dat gaf spanning. Na de synode die nu achter ons ligt, heb ik daarvan minder gemerkt.”

De synode van Ede, die zaterdag begint, krijgt te maken met gevoelige thema’s, denkt hij. Hij noemt het rapport over vrouwelijke ambtsdragers, de relaties met binnen- en buitenlandse kerken, de nieuwe kerkorde en het nieuwe Liedboek. „Er is een groep in de kerken die zich grote zorgen maakt. Onder de ingekomen stukken bevindt zich een appel, ondertekend door ruim 1500 leden. Vanuit binnen- en buitenland zijn er brieven en vermaningen gestuurd. Daar kun je niet omheen.”

Voor de groep rond de website gereformeerdekerkblijven.nl is het een vraag of men in de kerk blijft. Is de synode van Ede wat dat betreft cruciaal?

„Ik denk dat het hoort bij de GKV dat er gevoelige zaken zijn. In de jaren 60 van de vorige eeuw speelden de thema’s kerkverband en confessie, diaconaat en sociale wetgeving. In de jaren 70 werd er hevig gediscussieerd over het dopen van geadopteerde kinderen, aan het einde van de jaren 80 en het begin van de jaren 90 ontstond er meer openheid naar buiten toe. Bij al die ontwikkelingen waren er soms heftige reacties, ook van georganiseerde groepen. Denk aan Woord en Wereld en Reformanda. In die zin is wat we nu zien niet uniek.”

Voor veel bezwaarden is helder: het rapport over bijvoorbeeld de vrouwelijke ambtsdragers moet van tafel.

„Het sterke van onze kerken is dat ze niet om vragen heen lopen. Zelf vind ik dat je bij belangrijke beleidsbeslissingen moet aangeven hoe je je stelt in de lijn van de Reformatie. Ongeacht je positie is het daarbij van belang dat je het gezag van de Schrift erkent, maar voorzichtig bent in het een-op-een vertalen van Bijbelse voorschriften naar deze tijd. Dat speelt ook bij de discussie over de plaats van de man en de vrouw in de gemeente. Dat is volgens mij meer een kerkordelijke kwestie is dan een heilsnoodzakelijke. Ik vind het een mooie Bijbelse lijn dat de vrouw ons moet leren ontzag te hebben voor anderen en de man ons moet leren anderen lief te hebben.”

Wat bedoelt u met het „een-op-een vertalen van de Schrift naar deze tijd”?

„De huidige praktijk zet me aan het denken. Vrouwen uit onze gemeenten geven leiding in de maatschappij. Ze mogen als volwaardig lid het woord voeren in gemeentevergaderingen, roepen kerkenraden ter verantwoording: ze doen overal mee. We benadrukken de Bijbelse gelijkwaardigheid. Het lijkt weleens alsof bepaalde teksten alleen maar en dan ook nog eens rechttoe, rechtaan betekenis hebben als antwoord op de vraag of de vrouw mag dienen in een kerkelijk ambt. Ik denk dat hier nog veel meer vragen op een antwoord wachten.”

Hoe belangrijk is tegen die achtergrond een synode-uitspraak?

„Vandaag de dagblijkt eens te meer dat het kerkelijke leven zich niet van bovenaf door een kerkvergadering laat aansturen. Iemand zei eens tegen me: Mijn generatie leefde in de kerk en was van daaruit actief in de wereld. Voor de jeugd is de kerk slechts een van de facetten uit hun leven. Dat geeft extra heftigheid aan discussies. Belangrijk is echter dat we bij alle lek en gebrek verlangen te buigen voor het Woord van God. Menselijke vastheden vallen weg, we zijn afhankelijk van Gods bescherming.”

Dreigt het afstand nemen van de gereformeerde belijdenis?

„Daarvoor moeten we altijd op onze hoede zijn. Als de beeldvorming is dat de synode en de Theologische Universiteit Kampen afscheid nemen van de belijdenis, dan ben ik het daarmee oneens. De discussie zou heel anders verlopen als er op de punten waarover het gaat, expliciete confessionele uitspraken zouden bestaan. Het is juist een kwestie van het zoeken naar Bijbels en confessioneel verantwoord optreden.”

Is het onvermijdelijk dat thema’s zoals de vrouw, homoseksualiteit en kerkelijke eenheid op een synodeagenda staan?

„We worden uitgedaagd om ons bezig te houden met onderwerpen waarmee we voorheen snel klaar waren. Ik leerde van een puritein: Als je alles overhoop haalt, is dat niet leuk, maar je komt er wel verder mee. Ik hoop dat dat gebeurt, maar dat de Heere onze kerken wil beschermen bij het zoeken naar antwoorden. Ik hoop dat dat zoeken gezamenlijk en constructief gebeurt.”

Hoe hebt u zich als preses proberen op te stellen in discussies over gevoelige onderwerpen?

„Ik probeerde me op een positieve en opbouwende manier op te stellen. Kritiek is kortademig. Als de aanleiding ervoor weg is, blijft er weinig van over. Aan de inhoudelijke bespreking nam ik slechts in uitzonderlijke gevallen deel. Na belangrijke besluiten hield ik een toespraak waarin ik aangaf: dit is de gereformeerde lijn in het besluit. Het wekt vertrouwen in de kerken als een synode zich op die manier verantwoordt.”

Uit de vermaningen die de synode uit binnen- en buitenland ontvangt, blijkt dat zorgen niet zijn weggenomen.

„Ik ben acht jaar geleden in Australië geweest. Daar zijn zorgen over de situatie in Nederland, waarvoor ik begrip heb. Tegelijkertijd proef ik in de vermaningen die gestuurd zijn aan de nieuwe synode hoe men op afstand beoordeelt. Zaken zoals de ontwikkelingen op de Theologische Universiteit Kampen ken ik van binnenuit. Mijn indruk is dat men in het buitenland de proporties uit het oog verliest. Er wordt bovendien voorbijgegaan aan correcties die hebben plaatsgehad. Dat kun je op afstand niet allemaal weten. Maar dat zou de buitenlandse kerken wel moeten matigen in hun oordeel. Bovendien staat men in het buitenland over een aantal jaren voor dezelfde vragen.”

Welke kwaliteiten moet uw opvolger hebben?

„In ieder geval moet hij het vertrouwen genieten in brede lagen van de kerk. Daarnaast zijn mensen vandaag de dag meer ingesteld op het geven van je mening, jezelf presenteren en zijn ze digitaal vaardig. Het zou mooi zijn als de preses iemand is die daarmee op een goede manier kan omgaan.”

Komt er een soort overdrachtsmoment?

„Daarin is niet voorzien. Het is denk ik ook niet nodig. De deputaten administratieve ondersteuning hebben een draaiboek waarin veel is geregeld. Ik zal de synode volgen via internet en via de kranten. Een aantal vergaderingen hoop ik als deputaat bij te wonen. En natuurlijk ben ik beschikbaar als er vragen aan me gesteld worden.”

Ds. Pieter Niemeijer

Ds. Pieter Niemeijer (58) is preses van de generale synode van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, die in 2011 in Harderwijk begon. In 2012 had de laatste zitting plaats van deze kerkvergadering. Morgen gaat hij voor in de bidstond voor de volgende synode, in Ede. Die vergadert zaterdag voor het eerst. Voor ds. Niemeijer was deze week sowieso anders dan anders. Nadat hij sinds 2000 de gemeente van Den Helder diende, deed hij zondag intrede in Rijnsburg. Eerder stond hij in Dordrecht (1985) en Zuidwolde (1981). Ds. Niemeijer was niet alleen voorzitter van de synode van Harderwijk, maar ook van de generale synode van 2005 in Amersfoort. Hij is getrouwd en vader van zeven kinderen.

In Kerkbreed komt iedere week een persoon aan het woord die een reflectie geeft op een bepaalde gebeurtenis of ontwikkeling in de breedte van het kerkelijk leven. Vandaag: ds. Pieter Niemeijer, preses van de vorige generale synode van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. Zaterdag komt in Ede de synode van 2014 bijeen.