Traditioneel slaan mensen uit de reformatorische gezindte ontwikkelingen rondom abortus en euthanasie bekommerd gade. Zij zouden het vizier ook moeten richten op ontwikkelingen in zorg en medische techniek.

In onze maatschappij is de maakbaarheid van het leven het devies. Dat zien we bijvoorbeeld terug in het domein van de chronische zorg. De hedendaagse mens voelt zich geroepen alles van zijn leven te maken. Hij vult zijn zelf­verwerkelijking in vanuit de fictie dat hij louter individu is. Het verzorgen van een familielid of buurvrouw past daar niet bij.

Handicaps, chronische ziekte en lijden schuren met deze maakbare werkelijkheid. We duwen zieken en gehandicapten uit onze werkelijkheid –die is immers maakbaar– naar door de overheid georganiseerde zorg. Hoe meer we dit doen, hoe minder we gewend zijn aan narigheid en gebrokenheid.

Wat zich in de medische wetenschap afspeelt, is van nog vergaander aard. De mens sleutelt aan zichzelf om het maakbare en volmaakte leven beërven. In het ziekenhuis repareert een specialist je, alsof je een defecte laptop bent.

Bovendien weten we steeds beter hoe we ziekten kunnen voor­komen. We weten wat we voor en na de conceptie moeten doen om een zo volmaakt mogelijk kind op de wereld te zetten. Minstens een van de pasgeborenen van nu zal 135 jaar worden.

Ontdekkingen uit de medische wetenschap kunnen worden ingezet om mensen te ‘verbeteren’. Denk aan het opvoeren van aandacht, geheugen, intelligentie, schoonheid en sportprestaties. Via prenatale diagnose, abortus, ivf, donorinseminatie of genetische manipulatie bepalen ouders het geslacht, uiterlijk en de capaciteiten van hun nakomelingen. Geëxperimenteerd wordt met gekloneerde individuen, met kunstorganen, met het laten overleven van lichaamsdelen buiten het lichaam, en met het laten leven van doden voor transplantatie van de organen.

Wat zich ogenschijnlijk aandient als zorg blijkt uiteindelijk echter het leven om zeep te helpen.

Religie was eeuwenlang het dominante antwoord op het onbegrepene, op het lijden en de eindigheid en de doodsangst. Dit komt nog veelvuldig terug in reformatorische preken. Het religieuze antwoord wordt door de medische techniek echter vakkundig en snel overgenomen. Zingeving is niet meer nodig. We worden ouder, en ziekten worden overwonnen. Artsen zijn de priesters van deze tijd. De medische wetenschap is de leer en de ziekenhuizen zijn de cultusplaatsen.

Dit alles ter ere van het leven. Het leven is het hoogste goed. Het leven kan altijd gelukkiger, gezonder en langer. De vraag naar zorg wordt oneindig. Met het verdrijven van de dood ben je niet zomaar klaar. Het aantal uit te bannen gezondheidsrisico’s is schier onbeperkt; alleen in de dood zijn er geen risico’s meer.

Onze gehechtheid aan het leven maakt dat we ons uitleveren aan de medische mogelijkheden. Die bepalen wat leven is en wat het goede leven is. Het medische aanbod krijgt de vraag in zijn macht. De techniek dicteert de ethiek.

Een voorbeeld: sinds kort mogen ouders hun foetus laten testen op het syndroom van Down. Ouders die, de uitslag van de test ten spijt, wél een downkind krijgen, worden scheef aangekeken. Het syndroom zal op deze manier 
verdwijnen uit onze werkelijkheid, zoals is gebeurd in Dene­marken. Zo ziet de afschaffing 
van de mens er dus uit. Hoe meer wij onszelf beheersen en kennen, hoe minder mens er overblijft.

Bewondering verdwijnt als de eigenschappen van een mens eenvoudig aan te schaffen zijn: het gaat er alleen nog om dat de ontwerper zijn werk goed doet. Bovendien zal de zichzelf ver­beterende mens telkens het technisch meest geavanceerde exemplaar kiezen. Hierdoor helpt hij zijn eigen kenmerkende pluraliteit om zeep.

Meer maakbaarheid is dus minder leven. Is de mens die zichzelf aan zichzelf onderwerpt werkelijk vrij? Wordt die mens niet beheerst door z’n eigen maakbaarheid? Wat gebeurt er als de mens die het leven dacht te dicteren, gedicteerd wordt door het leven?

Wij hebben zelf de dood van het leven geïntroduceerd en kunnen niet terug. Of zal de Schepper niet toelaten dat Zijn schepsel zich onttrekt aan de schepping? Of zullen overbevolking, natuurrampen en epidemieën voor die tijd hun werk doen?

Ontwikkelingen in zorg en medische wetenschap vragen om aandacht. De mensheid moet hoognodig worden beschermd tegen zichzelf.

De auteur participeert in de zorgwerk­groepen van het CDA. Dit artikel is een aangepaste versie van een lezing die hij onlangs uitsprak tijdens de tiende lustrumviering van de studentenvereniging Panoplia in Leiden.