Damen, onderzoeksjournalist en tekstschrijver, werkte in totaal twee jaar aan haar boek ”Ik was gek van geluk”, dat midden oktober bij uitgeverij Luitingh-Sijthoff verscheen. Het laatste jaar was nodig om het boek –in nauwe samenspraak met een advocaat– juridisch dicht te timmeren. „Hij heeft het wel drie keer gelezen en er zijn zeker honderd formuleringen uit verdwenen. Ik moet zeggen dat het daar beter van is geworden. Mijn eerste versies waren heel boos van toon. Ik was zo boos om wat mensen is aangedaan, dat ik hun kant koos. Op zijn advies ging ik dingen neutraler opschrijven. Bovendien moest alles waarvan ik niet helemaal zeker was eruit. Je wilt natuurlijk niet aangeklaagd worden.”

In de eerste hoofdstukken van het bijna 500 bladzijden tellende werk analyseert en beschrijft Damen het fenomeen sektarische bewegingen. In de hoofdstukken 3 tot en met 11 brengt ze met behulp van ex-leden en deskundigen acht bewegingen nauwkeurig in kaart. Ze vermoedt dat er in Nederland tussen de 100 en de 500 sekten zijn.

Om claims te voorkomen bent u voorzichtig met het definiëren van een sekte. Kunt u desondanks een bondige beschrijving geven?

„Een sekte kenmerkt zich door het hebben van één leider die de absolute waarheid in pacht heeft. Zijn waarheid is de werkelijkheid van de sekteleden. Zij zijn geestelijk afgesloten van de buitenwereld, maar niet per se in praktische zin; ze bezitten meestal een eigen huis en hun kinderen zitten op zwemles. Sekteleden leveren hun identiteit in voor de groepsidentiteit, het groepsbelang gaat boven hun eigen belang. Daarom hebben ze bijvoorbeeld seks met iemand die de leider aanwijst. Ze hebben daar totaal geen zin in, maar gehoorzamen omdat dat voor de groep het beste is. In een sekte komt altijd misbruik voor, anders noem je het geen sekte. Machtsmisbruik, seksueel misbruik, financieel misbruik. Je kunt niet zomaar uittreden en je mag geen kritiek hebben. Er is sprake van geestelijke dwang. Daarbij hebben sekten altijd wel iets spiritueels, religieus of zweverigs.”

Vrijwel tegelijk met de verschijning van uw boek presenteerde Bureau Beke een onderzoeksrapport over sekten in Nederland, geschreven in opdracht van de overheid. Een goed rapport?

„Ja, maar met een paar conclusies ben ik het niet eens. Je komt daarin de typisch Nederlandse naïeve opvatting tegen dat het allemaal wel meevalt. De onderzoekers zeggen: „Het is erg voor de slachtoffers, maar misstanden komen op zo’n kleine schaal voor dat er geen wetgeving nodig is.” Terwijl sekten in Nederland steeds meer slachtoffers maken. Juristen willen hun vingers er niet aan branden. De enige die nadenkt over een juridische aanpak, is prof. Fokko Oldenhuis, hoogleraar religie en recht in Groningen.”

U schrijft: sekten zijn vaak niet zo onschuldig als ze lijken.

„Er zijn redenen genoeg om dat aan te nemen. Er zijn honderden goeroes die ongelooflijk misbruik maken van mensen. Zij komen daar zonder uitzondering mee weg. Dat is afschuwelijk. Achter de voordeur gebeurt veel waar wij geen weet van hebben. Het ergste vind ik: juist die hoogopgeleide, lieve, tikje naïeve mensen trappen erin. Juist de wereldverbeteraars, zij die verdieping zoeken of liefdadigheidswerk willen doen. De mensen die al dat geld kwijtraken en misbruikt worden, zijn degenen die we het hardst nodig hebben in de samenleving.”

Wat raakte u het meest tijdens uw onderzoek?

„Het schrijnendste verhaal dat ik hoorde –daar heb ik een paar nachten niet van geslapen– ging over kindermishandeling bij de Noorse Broeders. Schrijnend is het dat mensen van wie jij als kind afhankelijk bent, jou zo veel pijn doen. Maar ik kwam nog veel meer afschuwelijke dingen tegen in sekten, zoals seksueel misbruik. Seks is een enorm krachtig machtsmiddel.”

Als normen en waarden wegvallen, zoals in een sekte, komt het slechtste in een mens naar boven.

„Dat is zo. Tegelijk zou je kunnen zeggen dat het slachtoffer de voorwaarden schept voor het misbruik omdat het de goeroe op een voetstuk zet en alleen het goede van hem wil zien. Ze houden elkaar in een soort dodelijke omhelzing. De goeroe blijft natuurlijk voor honderd procent verantwoordelijk voor zijn daden.”

Is uw mensbeeld veranderd?

„Dat een mens in staat is afschuwelijke dingen te doen, heeft mij niet verbaasd. Wat ik wel geleerd heb is dat de normaalste, sterkste mensen sluipenderwijs in een sekte verstrikt kunnen raken, niet alleen domme of naïeve mensen. En ook dat gewone mensen heel erge dingen kunnen doen. Ze zijn snel te verleiden tot het doen van erge dingen en kunnen dat voor zichzelf recht praten. Het geweten spreekt minder en mensen zijn opportunistischer dan ik had gedacht. Normen en waarden blijken niet diep geworteld te zijn. Voor goeroes geldt dat het moeilijk is om de weelde van de macht te dragen.”

U onderscheidt therapeutische, spirituele en christelijke sekten. Er zouden honderden christelijke sekten in Nederland zijn.

„De moeilijkheid is: wat noem je christelijk? De beweging rondom Sonja de Vries, van de woongroep Uit de bron van Christus, noemt zich christelijk, hoewel ik ook newage-elementen zie en engelen een grote rol spelen. De Brabantse Orde der Transformanten heeft het altijd over God en Jezus, maar shopt intussen bij allerlei religies. Daarnaast is het zo dat veel pinkstergemeenten op het randje balanceren. Het is moeilijk om aantallen te geven. Met die honderden sekten bedoel ik een specifieke groep strengchristelijke sekten die vooral in het noorden van Nederland voorkomen. Ze bestaan uit kleine groepjes mensen die in woonhuizen samenkomen, vaak christelijk zijn opgevoed, maar teleurgesteld raakten in de kerk.”

Waarin verschilt een sekte van een kerk?

„Ik maak duidelijk verschil tussen een kerk en een sekte. Ik kan me ook goed voorstellen dat je geluk vindt in de kerk, juist omdat daar wel kritiek mogelijk is. De scholing van de voorganger vind ik een belangrijk punt. Die behoedt hem voor misbruik. In de kerk blijft het daarom bij misstanden, terwijl het in een sekte structureel mis gaat. Een goeroe heeft het licht gezien tijdens een reis naar India of heeft zelf wat wijsheden bij elkaar geshopt. Dat kan ik geen opleiding noemen.”

Waarom gaan mensen in een sekte?

„Ze denken niet: hé, dat is een leuke groep, daar ga ik bij. Mensen raken erin verstrikt. Degenen die bij Sonja de Vries terechtkwamen, bijvoorbeeld, hadden lichamelijke klachten of waren depressief. Als laatste redmiddel bezochten ze Sonja. Mensen gaan voor genezing. Als ze er eenmaal bij zitten, appelleert de sekte aan hun christelijke achtergrond. En ze voelen zich er thuis. Ze gaan niet bewust op zoek naar iets anders. Wel is het vaak zo dat ex-sekteleden nog steeds graag willen geloven. Mensen hebben toch behoefte aan religie.”

In uw boek geeft u blijk van een atheïstische levensvisie, wat resulteert in veel psychologische verklaringen.

„Inderdaad ben ik atheïst, maar kijk, ik ga natuurlijk niet mijn eigen overtuiging in het boek zetten. Ik heb daar deskundigen bij gezocht. Een van hen zei: „Het geloof in God wordt niet gek gevonden omdat er zo veel aanhangers zijn.” Alleen daarom. Het geloof is geïnstitutionaliseerd omdat er zo veel mensen in geloven.”

Dat is een visie. U voert die op als waarheid.

„Dat klopt. Ik wilde de idee relativeren dat christelijk zijn en in God geloven normaal is en dat in een goeroe of new age geloven niet normaal is. Mensen die zich bij een sekte aansluiten vinden we gek en mensen die naar de kerk gaan, vinden we niet gek. Dat kan toch even gek zijn? Ik als atheïst vind het even gek dat er een wezen is dat de wereld heeft geschapen en dat Jezus bepaalde krachten had. Bovendien geloof ik niet in andere verklaringen dan de psychologische. Psychologie is een belangrijke kracht in mensen. We worden gestuurd door ideeën en wanen in ons hoofd. Het is interessant om te zien wat je allemaal in je hoofd kunt halen.”

Vaak zijn er in sekten occulte krachten in het spel. Sekteleiders en -leden stellen zich open voor de satan.

„Zij handelen in een psychose of hebben een psychische stoornis, denk ik. Ik geloof niet in god en duivel, krachten van buitenaf. Ik heb verklaringen gezocht, psychologen bevraagd. Maar ook ik heb de waarheid niet in pacht. Het bedrijven van magie is een belangrijke overeenkomst tussen de verschillende sekten. Geïnterviewden Gijs en Marleen maakten allerlei erge dingen mee toen ze uit een sekte stapten, Larissa kreeg te maken met seksuele magie, Maaike ging met engelen schrijven en merkte tot haar verbazing dat die haar hand bewogen zodat ze een brief schreef over iets waar ze niets van wist. Ik zeg dan: de menselijke geest haalt rare trucjes met ons uit.”

Was het gevaarlijk om dit boek te schrijven?

„Ik heb ontdekt dat uitgetreden leden de ware vijanden van sekten zijn. Voor sekten ben ik een lastige vlieg: vervelend, maar onbelangrijk. Maar toen ik op een dag een aangetekende brief van de Orde van Transformanten ontving, die mijn adres had weten te achterhalen, was dat heel eng. Dat is heel slim googlewerk geweest. Dat je zo in de gaten wordt gehouden, voelt bedreigend. De Orde van Transformanten is in het nieuws geweest na een moordaanslag. Ik heb een geheim nummer genomen. We hebben kinderen, zei mijn man. Uiteindelijk gebeuren er vooral in je fantasie nare dingen. Want ja, waarom zouden ze hier voor mijn deur gaan posten? Al blijft de orde een enge beweging. Ik durfde deze beweging dus geen sekte te noemen. De ondertitel van mijn boek luidt niet voor niets: verhalen uit sektarische bewegingen.”

Carine Damen

Carine Damen (44) schreef het boek ”Ik was gek van geluk” naast haar werk als tekstschrijver en webredacteur. In juni 2010 tekende ze bij uitgeverij Luitingh-Sijthoff het contract. „Ik wilde graag de ervaringen optekenen van mensen die doorgaans niet serieus worden genomen, want, zo wordt gezegd, wie gaat er nou in een sekte?” Damen woont met haar man en twee zoons in Amsterdam.

In Kerkbreed komt iedere week een persoon aan het woord die een reflectie geeft op een opvallende gebeurtenis of ontwikkeling in de breedte van het kerkelijke leven. Vandaag: Carine Damen, schrijver van het boek ”Ik was gek van geluk. Verhalen uit sektarische bewegingen”, dat vorige maand verscheen.