Vanuit Kerk in Actie, de diaconale organisatie van de Protestantse Kerk in Nederland, is Van der Vlist nauw betrokken bij het Armoedeonderzoek 2013, dat morgen wordt gepresenteerd. Het is het zesde onderzoek sinds 2002; de vorige editie verscheen in 2010.

Wat zijn voor u de opvallendste uitkomsten?

„Allereerst dat de toenemende armoede in Nederland zich duidelijk aan de kerk opdringt, onder meer via contacten in het pastoraat. Het taboe op het spreken daarover lijkt doorbroken. Ik vind het positief dat er vanuit het pastoraat geregeld signalen worden doorgegeven aan de diaconie en aan betrokken organisaties. Er blijkt ook veel diaconale bedrijvigheid te zijn. Zo heeft het grote aantal kerken dat bij een voedselbank is betrokken me verrast.”

In hoeverre ziet u de gevolgen van de aanhoudende economische crisis in het onderzoek terug?

„Het probleem van armoede verbreedt zich. Diaconieën hebben de afgelopen jaren door de crisis te maken gekregen met nieuwe doelgroepen, zoals zzp’ers en mensen met een restschuld van een hypotheek.

Intussen staan alleenstaande ouders met kinderen ook nog steeds hoog in de top tien, direct gevolgd door mensen met psychische problemen. Dat is een signaal dat deze kwetsbare groepen blijkbaar voortdurend afhankelijk blijven van kerkelijke hulpverlening. Ik vind dat een zorgpunt.”

Bijna 30 procent van de diaconieën steunt geen mensen met financiële nood. Is er in hun omgeving geen armoede of signaleren ze die niet?

„Als je de armoedekaart van de overheid bekijkt, komt het probleem overal voor. Wanneer een kerk er niet mee te maken heeft, is het de vraag of ze er voldoende alert op is. Ik zou tegen zo’n diaconie willen zeggen: Kijk eens naar de probleemgroepen in dit onderzoek en vraag je af of je die voldoende in beeld hebt.”

In de Protestantse Kerk bleef het aantal hulpvragen sinds 2009 gelijk, terwijl die in andere kerken fors toenam. Hoe verklaart u dat?

„In de PKN verdubbelde het aantal individuele hulpvragen tussen 2007 en 2009 al tot circa 15.000 per jaar. Op dat hoge niveau is het ongeveer gebleven. Bij de Rooms-Katholieke Kerk is de groei later ingezet. Daar zie je de afgelopen drie jaar een stijging van 35 procent en lag het aantal vorig jaar op ruim 18.000 hulpvragen. Ook bij de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, de Nederlands Gereformeerde Kerken en de Christelijke Gereformeerde Kerken zie je nu een forse stijging. Zij hebben de laatste jaren een actief armoedebeleid opgezet met onder meer diaconale cursussen. Dat is niet zonder resultaat gebleven.”

Wat is er sinds 2009 verbeterd in de diaconale hulpverlening?

„Een aantal jaren geleden proefde ik bij diaconieën vaak een aarzeling als het ging om hulp aan bijvoorbeeld mensen met een restschuld van een hypotheek, vanuit de gedachte: We helpen wie niets meer heeft. Door een restschuld kan het voorkomen dat mensen ook niets meer hebben. Er wordt uiteraard geholpen bij broodnood en als mensen hun rekeningen niet kunnen betalen. Je moet altijd openstaan voor nieuwe situaties. Bovendien hoeft het bij hulp niet alleen om geldelijke steun te gaan. Als diaconie kun je geen hypotheekschuld aflossen, maar vanuit Kerk in Actie zeggen we wel: Houd contact, blijf die mensen bezoeken, loop er niet voor weg. Het onderzoek maakt duidelijk dat dit is opgepakt.

Ook is het aantal interkerkelijke diaconale platforms de laatste jaren fors gestegen. Van daaruit wordt contact gelegd met bijvoorbeeld de sociale dienst en maatschappelijke organisaties. Ook zijn vanuit veel platforms projecten schuldhulpmaatjes opgezet, waarbij aan een structurele oplossing van problemen wordt gewerkt. Dat was een van onze aanbevelingen van drie jaar geleden.”

Bijna een derde van de diakenen voelt zich onvoldoende toegerust voor het werk rond armoede. Een alarmerend gegeven?

„Ik spreek liever van een flinke uitdaging. Hierbij speelt mee dat het aantal diakenen elke vier jaar wisselt. Voor Kerk in Actie is het daarom van belang te blijven investeren in toerusting, bijvoorbeeld door cursussen signalering van armoede aan te bieden.”