De discussie onder Paulusonderzoekers gaat al decennia over de vraag hoe Paulus’ visie op de rechtvaardiging door het geloof verklaard moet worden. Is zij bedoeld als een etnische doorbreking van het Evangelie voor alle volkeren, of moet zij gezien worden als een geestelijke boodschap: bevrijding van zonde door het offer van Christus alleen?

Karin Neutel (43) stelt in haar proefschrift, waarop zij deze maand in Groningen promoveerde, dat Paulus’ boodschap een Messiaanse tijd betrof, waarin belangrijke sociale verschillen tussen mensen zijn opgeheven. Zij richt zich op de bekende uitspraak van Paulus in Galaten 3:28, waarin de apostel zegt dat in Christus geen Jood of Griek, geen slaaf of vrije, geen man en vrouw is.

In haar proefschrift, ”A Cosmopolitan Ideal: Paul’s Declaration ”Neither Jew nor Greek, neither Slave nor Free, nor Male and Female” in the Context of First-Century Thought”, zet zij uiteen dat Paulus beïnvloed werd door het kosmopolitisme: de filosofische idee dat alle mensen en volken tot één homogene samenleving behoren.

Neutel wil Paulus lezen in de context van de eerste eeuw, de Grieks-Romeinse en de Joodse cultuur. De nieuwe gemeenschap van Christus ontleende hij aan de gedachten van ideale gemeenschappen in de oudheid. Familie, slavernij en huwelijk zijn dan geen obstakels in deze ethiek van wederzijdse verbondenheid.

Onlangs is de afschaffing van de slavernij breed herdacht. Neutel: „Slavernij was ook in de tijd van Paulus vreselijk, een vorm van uitbuiting. Maar ze behoorde volgens Paulus tot de orde van de samenleving. Je was gewoon als slaaf of als vrije geboren. Afschaffen van slavernij was in de oudheid niet aan de orde. In Christus ben je echter vrij, stelt Paulus, dat is veel relevanter dan dat je slaaf bent.”

Wat de relatie man en vrouw betreft stelt Paulus dat er een duidelijke hiërarchie tussen beiden is en dat de man boven de vrouw staat en dichter bij God staat. „Dat uit zich ook in zijn richtlijnen voor haardracht en hoofdbedekking, zaken die in de cultuur van die dagen onderdanigheid van de vrouw weerspiegelen. Daarom mag de vrouw niet spreken in de gemeente, want praten is jezelf blootgeven.”

Maar ook hier doorbreekt Paulus volgens Neutel de tegenstelling ten gunste van de diepere en hogere eenheid in Christus. „Voor Paulus is de eindtijd aangebroken, daarom is het huwelijk niet iets dat zijn prioriteit heeft. Het is nodig om de seksualiteit in goede banen te leiden, maar het leidt alleen af van zich op de komende tijd te richten.”

Neutel ziet geloof als het kenmerkende aspect van het onderwijs van Paulus. De promovenda constateert dat het ”nieuwe perspectief” op Paulus, een stroming waaraan theologen als N. T. Wright, James D. G. Dunn en E. P. Sanders verbonden zijn, geïnspireerd lijkt te zijn door een „niet-beledigende” Paulus te presenteren, tenminste een Paulus die alleen de Griek ergert, niet de Jood.

Volgens Dunn reageert Paulus’ rechtvaardigingsleer niet op het naleven van de wet in eigen kracht om zo het behoud te bewerken, maar op een Joods exclusivisme. Paulus benadrukt vooral de ‘sociale’ functie van de wet, namelijk dat God niet alleen de Jood, maar ook de heiden aanneemt, enkel en alleen op basis van geloof in Jezus.

Volgens Dunn stelt Paulus de wet als zodanig niet ter discussie, maar slechts bepaalde aspecten ervan. Neutel bestrijdt dat. „Wanneer Paulus verwijst naar de werken der wet, dan bedoelt hij de wet als geheel. Voor Paulus zijn de wet en het verbond vervangen door Gods openbaring in Christus. Dat neemt niet weg dat de wet ook voor Paulus nog steeds onderdeel is van Gods plan, de pijler van de ene God. Sommige Joden erkennen Christus niet als de Messias, wat voor Paulus een gebrek aan antwoord is op wat hij ziet als Gods nieuwe reddingsplan voor alle mensen. De Messiaanse tijd is aangebroken en de heiden kan gered worden zonder de wet.”

In het recente proefschrift van dr. M. Klaassen wordt de kern van Paulus’s leer vooral gezien in de heilsbetekenis van de rechtvaardiging door het geloof, namelijk verlossing van zonde. Klinken de recente Paulus­visies niet te horizontaal?

„Bij Paulus speelt de zonde geen grote rol, behalve in enkele gedeelten in de Romeinenbrief. De zonde is voor Paulus geen individuele werkelijkheid, maar hij doortrekt de hele kosmos. Het nieuwe Paulusonderzoek is een stap vooruit, doordat het de aandacht richt op de Joodse context en Paulus’ verwachting van de eindtijd. De kern van Paulus boodschap is gericht op de niet-Joden die ook van deze zondige wereld verlost worden. God schept een nieuw tijdperk. Paulus is niet anti-Joods, want hij zegt nadrukkelijk dat alle volken eens de God van Israël zullen kennen.”