Wat vindt u het meest fundamentele voorstel in het eindrapport?

„Het rapport bevat vooral veel kleine stapjes in een goede richting. Ons voorstel voor het aanpakken van de hypotheekrenteaftrek springt er echter wel uit. Waar het kabinet alleen koos voor nieuwe gevallen, schreven wij in ons interim-rapport al dat ook voor bestaande gevallen de renteaftrek, en daarmee de subsidie op de eigen woning, stapsgewijs moet verdwijnen. Dat kan ook, omdat we het geld dat wordt bespaard, teruggeven via lagere belastingen. De timing is wellicht niet perfect, maar het aanpakken van de aftrek is onontkoombaar. Als toch iedereen verwacht dat er wat gaat gebeuren, kun je het ook maar beter gewoon doen. Dan weet iedereen de komende jaren waar hij aan toe is.”

U presenteerde dat plan vlak voor de verkiezingen in een deelrapport. De politiek deed er weinig mee.

„Ja, dat is jammer en ik had hier ook wel iets meer van verwacht. Anderzijds weet ik als fiscalist ondertussen wel hoe het gaat met adviezen. Het is een unicum dat die in hun geheel worden overgenomen. Wel hoop ik dat het kabinet in zijn zoektocht naar bezuinigingen niet alleen de lastenverzwaringen uit ons rapport pikt en de lastenverlichtingen achterwege laat. Het is een afgewogen pakket. Daar moet je eigenlijk niet in grasduinen. Dan verstoor je de balans.”

De commissie kwam er door een motie van SGP-Kamerlid Dijkgraaf, die ook een leefvormneutraler belastingstelsel als doelstelling had. Wat is daarvan terechtgekomen?

„We hebben goed gekeken naar de ongelijkheden en hoe we daar iets tegen zouden kunnen doen. Het probleem was echter dat we als commissie óók wilden dat grote koopkrachteffecten vermeden moesten worden. Die twee staan op gespannen voet met elkaar. Mijn persoonlijke ideaal is een belastingstelsel dat gebaseerd is op rechtvaardigheid en niet op economische principes. Maar ook in mijn proefschrift over het effect van samenlevingsverbanden op belastingregels schreef ik in 2011 al dat wanneer het voornaamste doel van de politiek is de arbeidsparticipatie te bevorderen, je moet kiezen voor een individueel belastingstelsel. In Nederland is die keuze in de jaren zeventig al gemaakt. Dan heeft het geen zin om in een commissie mijn mening op te dringen. De politiek moet die keuze maken. Niet wij als commissie.”

Gaan kostwinners er door uw voorstellen op vooruit of achteruit vergeleken met tweeverdieners?

„Eerlijk gezegd denk ik niet dat er in dit opzicht veel verandert, al maakt ons voorstel om 90 procent van de belastingplichtigen onder een vlaktaks te laten vallen de verschillen wel kleiner. Daar staat tegenover dat de arbeidskorting en de algemene heffingskorting iets worden verhoogd. Per saldo maakt het zo weinig uit. Dat kon ook niet anders, want dan waren de koopkrachteffecten te groot geweest. Het was ondenkbaar dat deze commissie, ook al was ik in mijn eentje geweest, had kunnen overstappen naar een totaal ander stelsel. Wel maken we inzichtelijk dat je als overheid niet kunt hinken op twee gedachten: het is draagkracht, óf participatie. In de politiek wordt dat nog te vaak versluierd.”

De zorgtoeslag moet met de huurtoeslag en het kindgebonden budget worden gestroomlijnd in één ”huishoudentoeslag”. Wordt dat niet een bijzonder ingewikkeld ding?

„Niet complexer dan nu. De huidige toeslagen hebben allemaal andere voorwaarden, wat niet optimaal werkt en waardoor je er soms op achteruit gaat als je meer gaat verdienen, omdat je je toeslagen verliest. Ook scheelt het dat er door de stroomlijning nog 3,7 miljoen toeslagen worden uitgekeerd in plaats van 4,6 miljoen nu. Als zorgverzekeraars een deel van de toeslag zouden gaan uitbetalen, kan dat zelfs verder dalen naar 1,4 miljoen.

De commissie wil de giftenaftrek afschaffen omdat die niet zou leiden tot extra giften. Is dat niet zoiets als beweren dat de rentaftrek niet heeft geleid tot hogere huizenprijzen?

„Het gebrek aan effectiviteit van de giftenaftrek bleek enkele jaren geleden uit een evaluatie. Maar ook als de regeling wel effectief was geweest, is het de vraag of je giften wel wilt stimuleren via de inkomstenbelasting. Het blijft vreemd dat burgers zelf kunnen aangeven wie ze steunen, maar dat andere burgers daaraan moeten meebetalen.”

Wat deed Van Dijkhuizen?

Staatssecretaris Weekers van Financiën stelde begin 2012 de commissie-Van Dijkhuizen in, die zich moest buigen over een herziening van de inkomsten­belasting. Voorzitter was Kees van Dijkhuizen, sinds kort financieel topman bij ABN AMRO. De andere leden waren belastingrechtdeskundige Johannes Bartel, hoogleraar fiscale regelgeving Koen Caminada, hoogleraar fiscale economie Peter Kavelaars, voormalig financieel directeur bij KPN Carla Smits-Nusteling, Barthold Kuipers van pensioenuitvoerder APG en fiscaal econome Nicole Gubbels.

Gubbels, die door de SGP naar voren was geschoven, is universitair docent aan Tilburg University en promoveerde in 2011 op een studie naar het effect van samenlevingsverbanden op belastingregels.

Belangrijk doel voor de commissie was het huidige stelsel flink te vereenvoudigen. Ook moest de commissie aandacht besteden aan de ”leefvorm­neutraliteit” van het stelsel.