Waardevolle boodschappen worden soms, wat mij betreft, verduisterd door een al te populaire vormgeving. Als ik een boekje opensla dat vol staat met schema’s, cursiveringen, kopjes en streamers, denk ik instinctief: dat ziet er zó Amerikaans uit, dat kan niks degelijks zijn. De kreten springen van de bladzijden: „Jij bent verantwoordelijk voor je eigen succes”, „Als succes een keuze is, is mislukking dat ook”, „Alles, echt alles wat nodig is om jou daadwerkelijk en blijvend gelukkig te maken, wil God mogelijk maken.”

Ik had dus niet zo’n zin om daadwerkelijk te gaan lezen in ”Leven na de genadeklap” van coach, counselor en lector Arie de Rover. Het leek me typisch zo’n zelfhulpboek: denk jezelf gelukkig, maar dan met een christelijk sausje. Maar, verrassend genoeg, de boodschap bleek minder voorspelbaar dan ik op het eerste gezicht dacht.

Het inzicht dat De Rover te bieden heeft, is dit: wij allemaal denken dat het leven een soort ruilhandel is: voor wat hoort wat. Als ik slecht presteer ben ik mislukt. Maar als ik mijn best doe, krijg ik een beloning in de vorm van waardering. Als ik aardig voor jou ben, ben jij aardig voor mij. Als ik netjes leef, hoor ik erbij in de kerk. Als ik er goed uitzie, krijg ik aandacht. En als ik fouten bega, verdien ik straf.

Dat is een schema waarin geen plaats is voor genade – en juist genade kan alles in het leven veranderen. De ervaring van genade geeft je een totaal nieuw zicht op wie je bent en laat je op een totaal nieuwe manier leven. Je hoeft dan je eigenwaarde niet meer te halen uit je werk, je relaties, je religieuze systeem of alle andere dingen die je status bepalen, want God is het alleen Die mensen betekenis en identiteit geeft.

Dat werpt een nieuw licht op wat bekering is: niet iets wat zich in een diepgeestelijke laag afspeelt en verder geen invloed heeft op je karakter en je handelen, maar iets wat juist je karakter, je hele zijn en alle kleine alledaagse bezigheden verandert.

Kritisch beschouwt De Rover de menselijke toestand, de neiging om voortdurend tóch in het heidense systeem van status, macht en waardering terecht te komen. Tot in de kerk toe, want ook religie is in onze gedachten vaak een kwestie van ruilhandel. Als ik goed leef, kom ik in de hemel. Als ik geen zonde doe, zal God tevreden over me zijn. Als ik me aan de regels houd, hoor ik erbij – en wie dat niet doet, past niet in onze kerk.

Zulke scherpe analyses vormen de kracht van De Rovers boek. Mooi is bovendien dat de schrijver niet uitgaat van menselijke keuzes en plichten, maar van het overweldigende karakter van genade. Hij is realistisch over zonde, hij weet het verlangen van de lezer naar genade te wekken. Dat maakt het lezen van ”Leven na de genadeklap” absoluut de moeite waard.

Lastig blijft alleen: hoe valt die genade –waar alles om draait– je dan ten deel? Openstaan en afwachten in het besef dat God van je houdt? Maar als je, vastgeroest in je heidense systeem, niet echt gelooft dat God bestaat of dat Hij om je geeft, heb je dan iets aan zo’n gedachte? En zijn verzoening en rechtvaardigheid –anders dan ruilhandel– niet óók kernbegrippen in de verhouding tussen God en mens?

Nog veel sterker komen die vragen naar boven bij het lezen van ”De oversteek” van de Canadees W. Paul Young. Die roman is helemaal geschreven volgens het recept van ”De uitnodiging”, zijn vorige boek, dat bij miljoenen over de toonbank ging. Een man die in een crisissituatie verkeert en die een puinhoop van zijn leven gemaakt heeft, komt in een soort schemertoestand tussen leven en dood terecht, en ontmoet daar God in drie verschillende verschijningsvormen: een jonge man, een oude vrouw en een klein meisje. Slechts beelden, benadrukt de auteur, om lezers te laten zien dat je God eigenlijk nooit in beelden kunt vangen.

In ”De oversteek” zet Young zich minder af tegen dogmatiek, theologie en kerkelijke regels dan in zijn vorige boek. Deze keer benadrukt hij slechts zijn kernboodschap: dat God alle mensen onvoorwaardelijk liefheeft. Het verhaal zelf is best spannend, maar ook nogal onwaarschijnlijk. Toppunt is wel dat de hoofdpersoon als een soort geest in de hoofden van andere mensen kan verkeren en met hen kan praten – en dat die mensen dat na de eerste schrik volstrekt normaal lijken te vinden.

Maar wat ik echt lastig vind aan dit verhaal, los van de al te populaire stijl –zeker in de gesprekken met God– en de vele onwaarschijnlijkheden, is het godsbeeld dat hier neergezet wordt. Het is fijn om in zo’n God te geloven: een Vader die mensen ultiem bevestigt in wie ze zijn, liefdevol toekijkt hoe ze vooruitgaan, helpt en steunt, confronteert en geruststelt, een Vriend met Wie je kunt lachen en praten.

Blijkbaar hebben wij zo’n God nodig, in een tijd waarin we allemaal angstig op zoek zijn naar onze identiteit. Geen misverstand: God ís liefdevol, en genadig, zo heeft Hij Zich geopenbaard, en het is goed als onze eigen, angstaanjagende beelden op dat punt gecorrigeerd worden. Maar als het allemaal zo bevestigend en vriendelijk wordt, vraag ik me toch af: komt het niet voort uit onze eigen grote behoefte aan veiligheid en identiteit dat we een beeld van God als de grote Therapeut creëren?

Het is vast en zeker een deel van de waarheid, want bevrijden, genezen en troosten ís wat God doet. Al onze beelden –die onvermijdelijk eenzijdig en vertekend zijn– vallen evenwel slechts te toetsen aan de bron zelf, de Bijbel. Het enige wat ik daarvan zeggen kan: als ik een paar hoofdstukjes Young lees, en daarna een aantal hoofdstukken uit de Bijbel, blijf ik toch achter met een gevoel van ”klopt dat met elkaar?” Dat heeft te maken met de Bijbelse noties van gerechtigheid, zonde, verzoening en oordeel – waardoor liefde en genade pas wérkelijk diepte krijgen.

”De oversteek”, W. Paul Young; uitg. Kok, Utrecht, 2013; ISBN 978 90 435 2127 7; 320 blz.; € 18,95.
”Leven na de genadeklap”, Arie de Rover; uitg. Buijten & Schipperheijn, Amsterdam, 2012; ISBN 978 90 5881 699 3; 176 blz.; € 14,90.