„Niet eerder hebben de verkiezingen tot zo’n politieke impasse geleid”, zegt Sergio Fabbrini, directeur van de economische universiteit Luiss in Rome. Hij doelt op de uitslag van de landelijke verkiezingen in Italië waaruit voor de Senaat geen duidelijke winnaar uit de bus is gekomen.

Berlusconi’s blok heeft 117 zetels vergaard, de lijstverbinding van Bersani’s Democratische Partij komt uit op 120 zetels. Grillo’s Vijf Sterren Beweging, die nota bene de eerste partij is geworden in het Huis van Afgevaardigden, komt uit op 54 zetels. Monti vergaarde 18 zetels. Enkele zetels dienen nog te worden toegewezen. Om te regeren is een meerderheid van ten minste 158 zetels nodig.

„Ik denk dat Bersani een appel gaat doen op Grillo. Die wijst hem vervolgens af en dan stevenen we af op nieuwe verkiezingen”, is de mening van Lucia Annunziata, directeur van Huffington Post Italië.

Formeel is het mogelijk, merkt Fabbrini op, dat de landspresident alleen nieuwe verkiezingen voor de Senaat uitschrijft. „Het zou wel een unicum zijn.”

Het probleem van nieuwe verkiezingen is dat de huidige kieswet dan nog van kracht is, en juist die wet zorgt telkens voor lastige coalitievorming in de Senaat.

Er bestaat de mogelijkheid dat de politiek, eventueel door middel van een speciale commissie van deskundigen, die kieswet laat veranderen om daarna nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Lastig is wel dat landspresident Giorgio Napolitano met de handen gebonden is vanwege de afloop van zijn ambtsperiode op 14 mei.

Gedurfde combinatie

Een andere optie is dat de centrumrechtse partij van Berlusconi (en de geallieerde Lega Nord) een regering van nationale eenheid vormt met de centrumlinkse Democratische Partij (en een andere linkse partij) van Bersani. Het lijkt een gedurfde combinatie, omdat beide partijen als water en vuur zijn en twintig jaar lang met hun rivaliteit de Italiaanse politiek hebben gedomineerd. Berlusconi lijkt wel oren te hebben naar zo’n grote coalitie. „Voor het welzijn van Italië moeten we allemaal offers brengen”, zei Silvio Berlusconi gisteren.

Een andere mogelijkheid is het vormen van een zakenkabinet. Mario Monti is het immers ook gelukt om een jaar lang het hoofd boven water te houden, terwijl het parlement hem steunde.

Een minderheidskabinet ziet Giovanni Orsina, docent Europese studies en auteur van het boek ”Rechts na Berlusconi”, echter niet zitten. „Zo’n regering treedt binnen acht maanden af en bij nieuwe verkiezingen behaalt Grillo 40 procent.”

Maar Fabbrini meent dat zo’n zakenkabinet overlevingskans heeft als de leiders van rechts en links worden ingekapseld. „In politiek Rome hoor ik al geluiden om Silvio Berlusconi voorzitter van de Senaat te maken en Pier Luigi Bersani voorzitter van het Huis van Afgevaardigden.”

Fabbrini denkt te weten waarom de Democratische Partij teleurstellend heeft gepresteerd, ondanks haar meerderheid in het Huis van Afgevaardigden. „Voor mijn studenten, twintigers, leeft die partij nog in de jaren 70 wat betreft bevoogding, taalgebruik en geringe bereidheid tot hervormingen”, zegt hoogleraar Fabbrini.

Geen alternatief

Dat Berlusconi daarentegen uit het niets weer meespeelt in de politiek is geen verrassing voor Giovanni Orsina. „Italianen hebben geen korter geheugen dan Nederlanders, en weten dat Berlusconi niet te vertrouwen is. Uit onderzoek blijkt nota bene dat de meerderheid van Berlusconi’s eigen electoraat hem niet vertrouwt. Maar dat is niet doorslaggevend. Ze stemmen Berlusconi omdat er geen alternatief is.

Monti is ook niet eerlijk, want hij heeft de gehate onroerendgoedbelasting ingevoerd om daarna te zeggen dat die weer kan worden afgeschaft. Monti wordt gezien als iemand van belastingen. Berlusconikiezers en de meeste Italianen willen wel belasting betalen, maar vinden dat in de huidige situatie weggegooid geld omdat de overheid niet goed functioneert.”

Gemeenschapszin is in de Italiaanse samenleving historisch gezien slecht ontwikkeld. „Gemeenschap is geen verkiezingsitem”, meent Orsina. En Grillo past volgens Orsina bij de opkomst van de protestkiezer. „Kiezers weten heel goed waar ze tegen zijn.”

Dat Monti werd weggestemd komt doordat „hij mogelijk een uitstekend econoom is, maar een slecht politicus”, aldus Fabbrini. Orsina vindt dat Monti er verkeerd aan heeft gedaan om vooral tegen Berlusconi te zijn. „Had hij Berlusconi binnen boord genomen, hem ingekapseld, dan zou Monti geen schipbreuk hebben geleden.”