Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) meldde deze week dat de Nederlandse economie in het tweede kwartaal een lichte groei vertoonde. Dat was een meevaller, want de meeste conjunctuurvorsers hadden een lichte krimp verwacht. Maar optimisme is allerminst op zijn plaats. Het was uitsluitend de export die ervoor zorgde dat een lichte plus kon worden genoteerd. Gezien de verzwakking in landen om ons heen, zal het groeitempo van de uitvoer waarschijnlijk terugvallen. De particuliere consumptie en de bedrijfsinvesteringen namen af ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Een sterke min werd opgetekend bij investeringen in de bouw.

Ons land verkeert uiteraard in een veel betere positie dan de Zuid-Europese landen, waar de problemen vooral te wijten zijn aan een zwak concurrentie­vermogen, een onderontwikkeld belastingstelsel, speculatie en soms ook corruptie. Maar tegenover de andere Noord-Europese landen die gezien worden als sterk en stabiel, steekt Nederland toch bleek af. Over een iets langere periode bekeken is de economische ontwikkeling zwakker, vooral door afnemende consumptieve bestedingen.

Twee factoren spelen hierbij een belangrijke rol: de pensioen­problematiek en de zwakke woningmarkt. Het kapitaaldekkingsstelsel dat wij hanteren, is een mooi en solide systeem om werknemers van een pensioen te voorzien. De lage rentestand en de vergrijzing hebben echter de kwetsbare kanten ervan blootgelegd.

Allereerst is het nu al meer dan tien jaar niet eenvoudig om het opgebouwde pensioenvermogen te beheren op een risicomijdende wijze die echter wel voldoende rendement oplevert. Een tweede probleem, althans in financieel opzicht, is dat we gemiddeld steeds langer blijven leven. Weliswaar was al bekend dat de levensduur oploopt, maar de mate waarin dit gebeurt, is onverwacht.

De woningmarkt kent eveneens een fenomeen waar men in het buitenland niet of in ieder geval minder mee te maken heeft: de befaamde hypotheekrenteaftrek. Waar deze in het verleden de minder draagkrachtigen hielp om een eigen huis te kopen, is deze ontaard in een woonsubsidie waar de hogere inkomens­groepen het meest van profiteren. Starters kunnen nu, als gevolg van de door de renteaftrek gestegen prijzen, juist moeilijker een woning kopen.

Ondertussen is er sprake van een neerwaartse spiraal. Het geringe vertrouwen van consumenten in de economie leidt tot een kopersstaking. Hierdoor dalen de huizen­prijzen, wat vervolgens huis­eigenaren terughoudend maakt in hun bestedingen. Hier komt bij dat de onzekerheid over de hypotheekrenteaftrek en andere fiscale aspecten van het woningbezit het consumentenvertrouwen aantast.

Het pensioengebouw wordt nu aangepast, met consequenties voor zowel gepensioneerden als diegenen die hun pensioen nog opbouwen. De onzekerheid hierover neemt in ieder geval af. Dit geldt vooralsnog niet met betrekking tot de woningmarkt. Door uiteenlopende ideeën over de mate waarin en de snelheid waarmee de hypotheekrenteaftrek moet worden aangepast en over de manier waarop woningbezitters dienen te worden gecompenseerd, is er tot dusver geen adequate aanpak van dit grootste obstakel voor een groeiherstel in Nederland geformuleerd. De maatregelen tot dusver, niet alleen die van het kabinet maar ook de ingrepen die in het lenteakkoord werden aangekondigd, pakken de problemen onvoldoende aan.

Opmerkelijk genoeg is het een groep brancheorganisaties met uiteenlopende belangen wél gelukt om een integraal plan op te stellen dat de woningmarkt kan vlot trekken. De Vereniging Eigen Huis, huurdersorganisatie Woonbond, de koepel van woningcorporaties Aedes en een tweetal makelaarsorganisaties kwamen in mei met een tamelijk radicaal plan, dat een uitstekende basis vormt voor politiek Den Haag om de problemen aan te pakken. Het is te hopen dat er na de verkiezingen een kabinet aantreedt dat eenzelfde daadkracht laat zien als de belangenorganisaties.

De auteur schrijft op freelancebasis over ontwikkelingen in de economie en op de financiële markten.