Op papier lijkt het met de religiositeit van de Amelanders nog wel wat. Van de 3500 inwoners staat ruim de helft ingeschreven bij een kerk. Maar wie navraagt hoe het staat met het kerkbezoek op het eiland krijgt een ander beeld. De rooms-katholieke parochie trekt zondags gemiddeld zestig man, de drie hervormde kerken ruim honderd en de vier kerken van de doopsgezinde-gereformeerde federatie gemiddeld 150 personen. De toeristen compenseren het gebrek aan animo van de eigen bevolking. In juli en augustus zitten de godshuizen op het eiland vol.

Lekenpastor Theo Kiewiet van de rooms-katholieke Sint-Clemensparochie in het oostelijke dorpje Nes kan niet zo zitten met de geringe animo van zijn parochieleden voor de kerkgang. „Wie komen wil, die komt”, zegt hij nuchter. Hij begrijpt het ergens wel. „De mensen hebben de kerk niet meer nodig. Ze hebben alles al. Bovendien zijn veel rooms-katholieke opvattingen niet meer van deze tijd, zoals over anticonceptie, het celibaat en homoseksualiteit. Daardoor haken leden af.”

Volkskerk

Enthousiast over zijn parochie is Kiewiet wel. Over de kerk uit 1878, die trekken vertoont van een Noorse staafkerk, over het interieur met zijn kleurrijke glas-in-loodramen, kruiswegstaties en heiligenbeelden, maar met name over het Sint-Clemenskoor. „Als het koor optreedt, zit de kerk vol. Het zingt werkelijk prachtig.”

Sinds het vertrek van pastoor Marcel vorig jaar zomer worden de diensten op zondagochtend door lekenpastors verzorgd. Eén keer in de maand komt er een pastoor uit Dokkum, waar de Sint-Clemensparochie in de toekomst mee fuseert. Die wijdt een voorraad brood en wijn voor de eucharistie, zodat de lekenbroeders de daaropvolgende drie weken de communie kunnen vieren.

Hoewel de parochie op zondag niet veel kerkgangers trekt, neemt ze een belangrijke plaats in de harten van de Amelanders in, zegt Kiewiet. „Het is een echte volkskerk. Ze hoort erbij. De meeste inwoners willen toch hun kinderen rooms-katholiek laten dopen, rooms trouwen en begraven worden.” Dat is dan ook volgens Kiewiet de enige meerwaarde van het bestaan van de parochie op het eiland. „Dat de eeuwenoude religieuze traditie haar voortgang kan vinden. De band tussen het leven en de kerk moet blijven bestaan.” Maar een interreligieus centrum dat de rooms-katholieke parochie vervangt, is wat hem betreft ook prima.

In het centrum van het toeristische Nes bevestigen Amelanders het beeld van Kiewiet. Bakker De Jong is lid van de rooms-katholieke parochie, maar komt zelden in de kerk. „Ik heb er geen behoefte aan.” Een medewerkster bij doe-het-zelfzaak Fa. Kiewiet heeft ook niet veel op met de rooms-katholieke kerk. „Als er een leek voorgaat, kan ik zelf ook wel een praatje houden. Daar kom ik niet voor.”

Spirituele wandeling

De hervormde kerk in Ballum uit 1832 staat op een centrale plek aan de deftige Van Camminghastraat met statige iepen en prachtig gerestaureerde commandeurswoningen. De preekstoel uit 1604 behoort tot de oudste in Nederland waarvan de maker en het jaartal bekend zijn.

In de harten van de Amelanders lijkt God die centrale plaats echter verloren te hebben. De zondagse dienst in Ballum wordt hoofdzakelijk bezocht door ouderen, de zondagsschool is opgeheven en het jeugdwerk verloopt moeizaam. Jongeren verblijven doordeweeks op het vasteland en hebben in de weekenden vaak een bijbaantje in de horeca, vertelt ds. Janos Schellevis, predikant van de hervormde gemeente.

Bij belangrijke momenten in het leven moet de kerk er echter wel bij zijn, is de opvatting van veel hervormde Amelanders, constateert ds. Schellevis.

In de buurplaats Hollum leeft de kerk meer, zegt de predikant. De hervormde gemeente heeft daar nog een zondagsschool, organiseert er met veel succes een jaarlijkse bazaar, een sfeermarkt in de kersttijd en in juli een populaire vierdaagse wandeltocht.

Misschien zal de kerk met haar huidige traditionele vormen niet blijven bestaan en is het tijd voor nieuwe spiritualiteit, bedenkt de predikant hardop in zijn woning naast de kerk.

Enthousiast laat hij een programmaboekje zien met toerustingsactiviteiten voor gemeenteleden. Een spirituele wandeling door de natuur, meditatieve vastenmaaltijd en een theatervoorstelling stonden dit jaar op de agenda. „Sommige activiteiten trokken wel zo’n dertig tot veertig mensen.”

En de boodschap van bekering en verzoening? „Die woorden zal ik niet snel gebruiken, alleen als de Bijbellezing er aanleiding toe geeft. Ze schrikken mensen af en daar sta ik niet voor op de kansel. Ik probeer meer te spreken over verwondering over de kracht van God Die leven en zicht op leven na dit leven geeft.”

Taizégebed

De doopsgezinde-gereformeerde federatie speelt ook in op de vraag naar spirituele beleving. De federatie is in januari van dit jaar officieel ontstaan bij het samengaan van de doopsgezinde gemeente en de gereformeerde kerk in Ameland. In het kantoor van de VVV in Nes hangt een aanplakbiljet waarop de federatie bezoekers uitnodigt voor een Taizéavond­gebed, met een mix van zang, gebed en meditatie.

Het avondgebed vindt al bijna zeven jaar op woensdagavond plaats, aldus ds. Rob Workel. „Het gebed verandert de bidder. We hebben Gods Geest nodig, Die we al biddend, zingend en zwijgend mogen ontvangen.”

De federatie beschikt over vier kerkgebouwen, waarvan dat in Ballum te koop staat. „Het gebouw is een last geworden, dus nu kruipen we lekker bij de hervormden. Hervormd en doopsgezind kennen in Nes en Ballum al een hele lange weg samen. De leden bezoeken elkaars diensten”, legt ds. Workel uit.

In Nes lijken de inwoners weinig op te hebben met de kerk, Taizégebed of niet. „Allemaal flauwekul”, zegt medewerker Moelens, met baard en staart, van boekhandel Van den Brink. De verkoopster van kledingwinkel Mellow Jeans heeft eveneens weinig met het geloof. „Als kind ging ik wel eens met Kerst naar de kerk, maar nu niet meer. Het hoeft van mij niet”, verklaart ze terwijl ze een paar kleurige shirtjes in het rek hangt.

Vier mannen op een bankje bij de hervormde kerk roken in hun middagpauze een sigaretje. „Ik sta ingeschreven bij de hervormde kerk, maar ik kom er nooit”, zegt Silvio van een jaar of vijftig. „Toen ik God nodig had in een moeilijke tijd in mijn leven was Hij er niet. Daarna heb ik er de brui aan gegeven. Als Hij niet helpt, dan hoeft het van mij niet.”

Wat het doel van het leven dan is? Silvio haalt zijn schouders op. „Ik leef bij de dag. Als ik sterf dan zie ik wel wat er gebeurt.” Zijn collega: „Ik denk dat ons doel voortplanting is.” En daarna? „Daar heb ik nog nooit over nagedacht.”

Dit is het vierde deel in een serie over kerken op de Waddeneilanden. Volgende week vrijdag het slot.


Vrijgemaakten en meditatieliefhebbers

De Gereformeerde Kerken vrijgemaakt hebben geen eigen kerkgebouw op Ameland, maar houdt er tijdens het voorjaars- en zomerseizoen wel diensten. Van Goede Vrijdag tot en met eind oktober organiseert de commissie Ameland van de gereformeerde kerk vrijgemaakt in Blija-Holwerd diensten in de doopsgezinde kerk in Nes en in de gereformeerde kerk in Hollum. Gereformeerd vrijgemaakte vakantiegasten wordt gevraagd mee te werken aan de samenkomsten.

Daarnaast is Ameland een geliefd oord voor meditatieliefhebbers. Er bevindt zich op het eiland een boeddhistische meditatiepraktijk, geleid door Hetty Pouly. Zij organiseert wekelijks open meditatieavonden voor eilanders en vakantiegasten. Ook houdt zen.nl, een samenwerkingsverband van een aantal meditatieve zencentra in Nederland, regelmatig sessies op Ameland.