In de Verenigde Staten werd ”Love Wins” een bestseller. De verwachting is dat het boek van Rob Bell, verbonden aan de Mars Hill Bible Church in Grand Rapids, ook hier z’n weg wel zal vinden.

Immers, wie wil er niet af van de hel als plaats van de eeuwige straf? Wie hoort de vragen die Bell stelt niet om zich heen en soms ook in zichzelf: „Zal een select aantal van alle miljarden mensen die ooit geleefd hebben „de hemel halen” en zullen alle anderen voor altijd marteling en vergelding ondergaan? Is dat acceptabel voor God? (…) Kan God dat doen, of zelfs toestaan, en blijven beweren dat Hij een liefdevolle God is?” Jaren geleden schreef prof. W. Kremer een opstel over ”Het gericht in de prediking” en hij wees toen al op de allergie van de hedendaagse, zich autonoom wanende mens voor de realiteit van de hel.

Gerechtigheid

Er verschenen ook enkele tegenhangers van Bells publicatie. Zo schreef Mark Galli, theoloog en journalist bij onder meer het evangelicale magazine Christianity Today, een boek om aan te tonen dat God veel groter is dan Bell denkt en dat Gods gerechtigheid niet tegenover Gods liefde staat, maar daarmee in overeenstemming is. De uitgave is voorzien van gespreks- en studievragen en zeer geschikt om in verenigings- of kringverband te behandelen.

Een andere Amerikaanse theoloog, Francis Chan, schreef een grondige Bijbelse bezinning op de vraag ”Bestaat de hel?”. Ook hij gaat in op onhoudbare aspecten van het boek van Bell. Per hoofdstuk zijn er vragen toegevoegd.

Chan, voormalig predikant van de Cornerstone Community Church in Simi Valley, Californië, komt ook dicht bij het hart van orthodoxe christenen wanneer hij de worsteling beschrijft tussen het met je mond erkennen dat de hel bestaat en toch te weigeren je hart het gewicht ervan te laten voelen. Je gevoel zegt: „Diep vanbinnen wil ik liever helemaal niet geloven in de hel.”

Misschien zijn er onder de lezers van deze krant ook wel voor wie de hel „vanzelfsprekend” bestaat en die er zonder tranen over kunnen spreken. Het boek van Chan kan je weer leren vrezen en liefhebben.

Het alarm van Bell

In het boek van Rob Bell gaat een alarm af. Op een aantal punten klinkt dat zuiver. Laat ik daarom beginnen met aan te geven waarom het nuttig is dat dit boek verschenen is: al was het alleen maar om eens na te denken over de vraag: „Waarom zij en niet wij, hij en niet ik?” Daarmee wordt gedoeld op het soms akelig gearriveerde idee dat christenen natuurlijk naar de hemel gaan en „zij”, de ongelovigen, natuurlijk verloren zijn.

Terecht schrijft Arenda Haasnoot, die tot voor kort deel uitmaakte van het synodebestuur van de Protestantse Kerk, in het voorwoord van het genoemde boek van Francis Chan: „Ook voor christenen is de hel een mogelijke eindbestemming.” Te denken valt daarbij aan wat Mattheüs 7 ons meegeeft: dat er zullen zijn die in Jezus’ Naam geprofeteerd hebben en tot wie toch een „Ga weg van Mij” zal klinken, want Hij kent ze niet.

Jezus sprak over de hel tot mensen die zichzelf als ”binnen” beschouwden. Terecht wordt er gewezen op het gemak waarmee christenen kunnen denken dat een orthodox geloof wel voldoende is, en dat zonder een leven dat eraan beantwoordt. Genade wordt goedkoop gemaakt door graag te geloven dat een Ander voor ons heeft voldaan, zodat we zelf niets meer hoeven te doen. En hebben we soms het Evangelie niet versmald? „Een evangelie dat ontdaan is van zijn kosmische omvang, kan alleen maar bekrompen overkomen.”

Mooi is de relatie tussen eschatologie en ethiek. „Ons perspectief op de hemel heeft dus een directe invloed op wat we nu, in deze wereld, met onze tijd en energie doen.”

Vals

Toch klinkt Bells alarm soms erg vals, omdat er pertinent onjuiste en vage beweringen worden gedaan. Ze hebben meer te maken met het dragen van een bepaalde „leesbril” dan met wat „Er staat geschreven.”

Onjuist zijn zijn stellingnames over de hel op grond van zogenaamde woordstudies waarin ”eeuwig”, ”hades” en ”gehenna” onder de loep worden genomen. Dan maakt Bell er zich heel snel van af, suggereert hij dat het Oude Testament er nauwelijks iets over zegt en beweert hij dat uit het Nieuwe Testament eigenlijk ook niet veel te noemen is op grond waarvan christenen zouden moeten geloven in de hel als de plaats van de eeuwige straf. Laatstgenoemde uitdrukking weergeven als „periode van snoeien” doet geen recht aan de context waarin deze woorden in de Bijbel gebruikt worden.

Wat Bell in ieder geval vergeet, is de relatie tussen Oude en Nieuwe Testament, de eenheid en het onderscheid tussen beide testamenten, en het feit dat Jezus leefde in de cultuur van het tweedetempeljodendom waarbinnen het spreken over de hel in beelden zoals Jezus het doet bekend was. Dan klinkt er geen: „Gij hebt gehoord dat van de ouden gezegd is…, maar Ik zeg u…” Integendeel, Bell walst eroverheen dat juist onze hoogste Profeet en Leraar het meest van alle profeten over de hel gesproken heeft.

Mocht iemand onder de indruk raken van de ‘kennis’ van Bell, dan is de studie van Chan een aanrader en zelfs echt nodig om niet ondoordacht de vlotte conclusies van Bell over te nemen. Het woord ”eeuwig” is voor hemel en hel hetzelfde. Hemel en hel allereerst vertalen naar het hier en nu alleen in de relatie tot een leven al of niet naar de wet van God is kortzichtig. Daar leent de geschiedenis van de rijke jongeling zich echt niet voor.

Hemel zonder God

Er staat niet alleen onjuiste informatie in ”Love Wins”; het boek blijft soms ook erg vaag. Jezus is de Weg, de Waarheid en het Leven. Bell: „Het hoe en wanneer van dit principe dat mensen via Hem naar God brengt, zegt Hij niet.” Hoe kan de Amerikaanse theoloog zoiets schrijven wanneer hij deze tekst leest in het verband van de hoofdstukken over de Geest van de waarheid? En, spreekt de Bijbel nergens over een persoonlijke relatie met God? Wat bedoelt de uitdrukking ”in Christus” dan? Is de hemel allereerst een plaats van gelukkige gevoelens van vrede en vreugde? Een God zonder hel lijkt voor Bell ook een hemel zonder God met zich mee te brengen.

Grof en sarcastisch is zijn boek soms ook. In verband met de ”pijn” van de eeuwige straf: „voor het geval we ons zorgen zouden maken dat ze snel een dosis verdovende middelen kunnen opsnuiven als God even niet op let…” En om nog een ding te noemen: waar in de Bijbel wordt verondersteld dat de opstanding van Jezus een verband heeft met de cyclus in de natuur van sterven en opstaan en dus eigenlijk niets verbazingwekkends was?

Alarmbellen

Er is op z’n minst reden om drie alarmbellen te laten horen bij Bells boek. Daarin verwerk ik wat de studies van Francis Chan en Mark Galli ons aanreiken. Die publicaties beveel ik van harte aan om je te wapenen tegen een boek dat geen eerlijk beeld geeft over hemel en hel!

De eerste alarmbel betreft Bells visie op God. Moet God al onze vragen beantwoorden of is er allereerst sprake van de vraag van God aan de mens? Wat wordt in de hemel geroepen: „Liefde, liefde, liefde”? Het driemaal heilig onderstreept de heiligheid van ”God is liefde”. Is liefde werkelijk een vrijheid tot het uiterste en zonder einde? Het wonder is verdwenen dat ”God is liefde” allereerst wijst op de onderlinge liefde tussen Vader, Zoon en Geest en dat zondaren in die liefde mogen delen. Dat is een wezenlijk punt in het betoog van het boek van Mark Galli.

De tweede alarmbel hangt hiermee samen. Een ander Godsbeeld is altijd verbonden met een andere visie op wat zonde is. Wat ontbreekt in Bells betoog is dat zonde allereerst zonde tegen God is. „Tegen U, U alleen, heb ik gezondigd…”, zo belijdt David zijn overspel, moord en leugen. God straft niet een eindig aantal verkeerde dingen oneindig lang. Bells God is te klein en daarom wordt ook de zonde verkleind. Een God die geen gerechtigheid kent en bewerkt is een liefdeloze God.

De derde alarmbel is de visie op de vrije keuze van de mens als het einde van alle tegenspraak. „Zo werkt het met de liefde (…). De ander is altijd vrij om te kiezen. God zegt ja; we kunnen krijgen wat we willen. Want de liefde heeft het laatste woord.” In het boek van Bell is het de mens die overwint. Zelfs in de hel blijft volgens Bell de mens zijn vrije wil behouden, blijft de poort open en kan de mens alsnog voor God kiezen. De liefde van de ”God van Bell” is niet verbonden met de verzoening en ontbeert de gedachte dat de liefde van God geopenbaard is in de zending van Zijn Zoon. ”Gód overwint” – dát is de samenvatting van het goede nieuws.

Ik sluit af met de laatste woorden van Arenda Haasnoot in het voorwoord in het boek van Francis Chan: „Er zit meer liefde in de waarheid dan in de verdoezeling van de waarheid. Het is geen tijdsverspilling dit boek te lezen!”

Debatavond

”Is God groter dan de hel?” luidt het thema van een debatavond die morgenavond plaatsheeft in de Geertekerk in Utrecht. Aanleiding vormen de drie publicaties die op deze pagina’s worden besproken. Het debat wordt georganiseerd door het Nederlands Dagblad, samen met de uitgevers Kok, Medema en Vuurbaak. Aan de discussie onder leiding van EO-presentator Andries Knevel, nemen onder anderen deel auteur Johan ter Beek, de gereformeerde predikante Arenda Haasnoot en Tim Vreugdenhil, predikant van de Stadshartkerk in Amstelveen, een kerkplantingsproject van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. De toegangsprijs bedraagt 12,50 euro; aanmelden is mogelijk via e-mail: lezersaanbieding@nd.nl.

Buitenste duisternis

Rob Bells boek ”Love Wins” heeft –ook– in Nederland al heel wat aandacht getrokken. In De Saambinder, het orgaan van de Gereformeerde Gemeenten, wijdt ds. J. J. van Eckeveld op dit moment een serie artikelen aan ”De werkelijkheid van de hel”. In de jongste aflevering gaat de predikant uit Zeist onder andere in op het door Christus Zelf gebruikte beeld van de buitenste duisternis. Ds. Van Eckeveld: „We zien in dit beeld de verschrikkelijke tegenstelling met het licht en de vreugde van de hemel en de zalige gemeenschap met God. De Heere Zelf is het licht en in Hem is geen duisternis (1 Joh. 1:5). De verlorenen echter staan buiten dat licht. Zoals de dwaze maagden in het donker stonden voor een gesloten deur (Matth. 25:10 vv). Zoals Judas is heengegaan in de nacht (Joh. 13:3).

De buitenste duisternis, dat wil zeggen: de diepste duisternis die zich maar laat indenken. Het wil zeggen: voor eeuwig van God gescheiden zijn en van het licht van Zijn vriendelijk aangezicht. De buitenste duisternis wil zeggen dat er geen lichtstraaltje meer te bekennen is en dat er geen hoop en uitzicht meer is. Het wijst op een ondoordringbare duisternis, een plaats van geween en eeuwige droefheid.

Om te weten wat die duisternis inhoudt, moeten we naar Golgotha, waar Jezus met de schuld en het oordeel van de Zijnen is weggezonken in helse duisternis toen Hij riep, maar er geen antwoord meer was. Dat oordeel van de hel heeft Christus van Zijn kinderen overgenomen om hen van dat oordeel te bevrijden. Maar buiten Christus blijft die vreselijke duisternis eeuwig over.

Het is aangrijpend, maar ook nodig over dit alles na te denken. Laat het toch tot ons doordringen nu het nog de tijd is van de bediening der verzoening, waarin die toekomende toorn te ontvlieden is. „Ziet toe, dat gij Dien, Die spreekt, niet verwerpt; want indien dezen niet zijn ontvloden, die degene verwierpen welke op aarde Goddelijke antwoorden gaf, veelmeer zullen wij niet ontvlieden, zo wij ons van Dien afkeren Die van de hemelen is” (Hebr. 12:25).”

Boekgegevens

”En de meeste van deze is… liefde. Een eerlijk boek over hemel en hel”, door Rob Bell; uitg. Kok, Utrecht, 2012; ISBN 978 90 4351 022 6; 206 blz.; € 18,50;

”God overwint. Over liefde, hel en hemel”, door Mark Galli;
uitg. Vuurbaak, Barneveld, 2012; ISBN 978 90 5560 463 0; 206 blz.; € 14,90;

”Bestaat de hel? Een bijbelse verkenning”, door Francis Chan & Preston Sprinkle; uitg. Medema, Heerenveen, 2012; ISBN 978 90 6353 643 5; 153 blz.; € 14,95.