Lees ook: Intelligent design geen onwetenschappelijke theorie

René Fransen meent dat intelligent design (ID) geen wetenschappelijk alternatief voor de evolutietheorie kan zijn; het is volgens hem een filosofische positie, geen wetenschappelijke. Zo’n reactie is veelzeggend. Helaas hebben lang niet alle christelijke wetenschappers oog voor de verstrekkende consequenties van het methodologisch naturalisme.

ID beoogt globaal twee dingen: het levert kritiek op de evolutietheorie en biedt een alternatief. Mijn interesse ligt vooral bij het eerste. ID bekritiseert de filosofische, voorwetenschappelijke vooronderstelling van de evolutietheorie, namelijk dat het proces van evolutie doelloos en zonder intenties zou verlopen. Als deze kritiek terecht is, zouden wetenschappers dit moeten accepteren, nog los van de vraag of zij ook ID als alternatief aanvaarden. Fransen vindt ID geen goed alternatief; maar dan blijft de vraag hoe hij reageert op de ingebrachte kritiek. Daarover meldt hij helaas niets.

Fransen maakt onderscheid tussen methodologisch naturalisme en filosofisch naturalisme. Naturalisme houdt in dat men alleen maar rekening houdt met fysieke oorzaken en niet met intentionele oorzaken (handelingen op grond van intenties en overwegingen). Filosofisch naturalisme stelt dan dat er geen andere dan fysieke oorzaken bestáán, methodologisch naturalisme dat wij in onze verklaringen alleen maar naar fysieke oorzaken mogen verwíjzen.

Het filosofisch naturalisme is principieel atheïstisch van aard. Een christen zal daarom (zoals Fransen erkent) het filosofisch naturalisme afwijzen. Wij geloven immers in God, Die intentioneel handelt. Maar dit zou ook onvermijdelijk moeten leiden tot afwijzing van het methodologisch naturalisme. Als je weet en gelooft dat er intentionele oorzaken bestaan, waarom zou je dan pas wetenschappelijk zijn als je die per definitie en bij voorbaat uitsluit?

In de uitsluiting ”bij voorbaat” zit mijn probleem. Het methodologische naturalisme belemmert niet alleen ID, maar evenzeer het geloof in een intentioneel handelende Schepper. Trouwens, in de sociale wetenschappen gelden intentionele oorzaken wel degelijk als valide verklaringen.

Fransens belangrijkste bezwaar is dat ID nog geen wetenschappelijke vooruitgang heeft geboekt. Als hij hierin al gelijk heeft, blijft de kritiek op de uitgangspunten van de evolutietheorie nog gewoon overeind staan. ID richt zich tegen het methodologisch naturalisme. Dat is belangrijk genoeg! Het is misschien geen empirische vooruitgang, maar wel methodologische vooruitgang.

Toen Darwin zijn theorie lanceerde, had hij geen enkele empirische verklaring voor het overerven van eigenschappen (er was immers nog niets over genetica bekend). Dus had zijn theorie toen (volgens Fransens opvatting) geen wetenschappelijke status. Zo blijkt maar weer: als de tegenstanders van ID hun kritiek ook toepassen op de evolutietheorie, wordt duidelijk hoe kwetsbaar deze is.

De auteur is hersteld hervormd predikant te Kralingseveer.