Kaarsen branden in vier grote kroonluchters én tal van andere kandelaren. Overeenkomstig de joodse traditie is er geen elektriciteit in de Portugese synagoge van Amsterdam. En dat is te merken, want het is koud in het classicistische gebouw uit 1675, dat gisteren na een grondige renovatie en verbouwing zijn deuren weer opende.

De koningin neemt plaats voor de ark waarin de Thorarollen bewaard worden. Het is niet de eerste keer dat ze de ”esnoga” –zoals de synagoge ook wordt genoemd– bezoekt, vertelt Jaques Senior Coronel, voorzitter van de sefardische gemeente, in zijn welkomstwoord. In 1975 was de majesteit er als kroonprinses, bij de herdenking van het 300-jarig bestaan van de synagoge.

Ook prins Claus bezocht de sjoel, in 1995. „Hij vertelde mij toen, op dezelfde plaats waar u nu zit, hoe het hem emotioneerde om hier te zijn. We herdenken hem met warmte en respect”, aldus Senior Coronel.

Het respect voor het koninklijk huis blijkt ook uit het Oranjekleed dat de teba –het spreekgestoelte– siert. Het is gemaakt voor het bezoek van Willem III aan de synagoge, in 1883, en is afgezet met 500 jaar oud kant. Sindsdien wordt het kleed alleen gebruikt bij koninklijk bezoek en op Koninginnedag.

Het Oranjekleed maakt deel uit van een grote kunstschat, die bestaat uit 800 objecten. Hans van Veggel, voorzitter van de Stichting Cultureel Erfgoed Portugees-Israëlitische Gemeente, legt in zijn toespraak uit hoe somber de vooruitzichten tien jaar geleden waren voor het waarborgen van dit cultureel erfgoed. De gemeente had geen middelen om de schatten en de bijgebouwen van het synagogecomplex te restaureren. „Het arme joodse bruidje trouwde echter met het Joods Historisch Museum”, aldus Van Veggel. Dit huwelijk bood perspectief aan de gemeente, die in samenwerking met het museum aan de herstelwerkzaamheden begon.

Dit alles zonder de synagoge zelf museum te laten worden, benadrukken de verschillende sprekers. „De Portugese gemeente is een levende joodse gemeenschap die haar eigen traditie heeft en onderhoudt”, zegt Joël Cahen, directeur van het Joods Historisch Museum.

Na zijn woorden wordt het Hanoteen Tesjoe’a aangeheven. Dit is het vaste gebed voor de koningin, het Koninklijk Huis en het bestuur van de stad Amsterdam. „Hij moge zegenen en behoeden, beschermen en bijstaan, verheffen en verhogen en hoger en hoger doen stijgen: Hare Majesteit de Koningin der Nederlanden en de Koninklijke Hoogheden de Prinsen, haar zonen, de afstammelingen van het Koninklijk Huis van Oranje-Nassau”, klinkt het. „De Koning aller koningen beware hen in Zijn barmhartigheid en doe hen leven, en beschutte hen tegen alle onheil en schade.”

Hierna ontsteekt opperrabijn Toledano de chanoekalamp. Het was gisteren namelijk de eerste dag van Chanoeka, het lichtfeest waarop de ingebruikname van de tweede tempel na de hellenistische overheersing in 165 voor Chr. wordt herdacht.

Aandachtig neemt de koningin het ontsteken van het licht in zich op. Daarna verlaat ze de schemerige synagoge, terwijl het koor van sefardische joden haar uitleidende gezang zingt: „Verlicht spoedig, o Koning, mijn duisternis. (…) Want Uw licht is gekomen, sta op en geef licht.”