In de eerste helft van dit jaar is dit al zeker drie keer gebeurd en vorig jaar werd er ook al een aantal malen melding van gedaan. Is er weer een Koude Oorlog gaande? Maar we hadden toch een ”reset” in de relaties tussen Moskou en het Westen? Wat is er aan de hand en wat kunnen we eraan doen?

Om maar direct de kou uit de lucht te halen: ik vind deze vluchten niet zo heldhaftig. Jazeker, het gaat om strategische bommen­werpers, waaronder in geval van oorlog kernwapens hangen. Het betreft hier echter heel oude toestellen, de Toepolev-95 Bear is een zo’n zestig jaar oud propellervliegtuig. Militair gezien dus niet zo bedreigend.

Waakzaamheid

Het feit blijft echter staan dat de Russen keer op keer ons luchtruim en dat van onze bondgenoten –zoals Noorwegen, Denemarken, Duitsland en Engeland– binnendringen. Maar 
wat heeft de Russische luchtmacht in het NAVO-luchtruim te zoeken?

Het betreft hier twee aspecten, een militair-operationele en een politieke reden. De militair-operationele laat zich raden, hoewel die toch meer in een Koude Oorlog-scenario past dan in een tijd waarin de relaties tussen Rusland en het Westen als een partnerschap worden gekenschetst. In operationele zin kan het zijn dat de bemanning van de Bear klaarzit met een chronometer om te meten hoe lang het duurt voordat de Nederlandse F-16’s haar hebben bereikt. Oftewel, een test om te bezien hoe het staat met onze waakzaamheid en luchtverdediging. Maar als de Russen dat nu in een jaar tijd al zeker vijf keer hebben gedaan, moeten ze daar toch wel een duidelijk beeld bij hebben. Of zijn hun chronometers niet van een degelijke kwaliteit?

Grote jongens

Niet operationele, maar politieke achtergronden zijn de werkelijke reden voor de frequente schending van het Nederlandse luchtruim door Russische bommenwerpers. Kort gezegd: Moskou wil hiermee laten zien dat het weer tot de grote jongens behoort in de internationale arena. Jarenlang heeft Vladimir Poetin uiting gegeven aan de in het Kremlin heersende gevoelens van frustratie, na de ineenstorting van het Sovjetrijk en de jaren negentig waarin het Westen maar raak deed in voormalig Joegoslavië zonder Rusland daarin te kennen. En waarbij bovendien steeds meer voormalige Sovjet­republieken en ex-Warschaupactbondgenoten partij kozen voor het Westen en toetraden tot NAVO en EU.

In de eerste presidentstermijn van Poetin waarschuwden de Russische veiligheidsdocumenten dat Moskou zich niet meer zou laten negeren door het Westen. Sindsdien, geholpen door Ruslands economische kracht als gevolg van de sterk gestegen energie-inkomsten, vermelden deze documenten dat Rusland terug is als grote mogendheid en dat het de agenda van de internationale politiek naar believen zal beïnvloeden. En dat hebben we al gemerkt met de Russische oorlog tegen Georgië in augustus 2008.

In dit (militaire) machtsdenken past het uitvoeren van vluchten met strategische bommenwerpers. Immers, het zijn vliegtuigen die kernwapens kunnen lanceren. En kernwapens zijn bij uitstek een bewijs van politieke en militaire macht, althans: vanuit Russisch perspectief. Daarom kon je de afgelopen jaren bij de parades op het Rode Plein zien dat nucleaire wapens te land en in de lucht steeds een prominente plek innamen. Naar eigen zeggen heeft Poetin deze vluchten hervat omdat het Westen (lees: Amerika) dat ook zou doen. Hij maakte dit in 2007 bekend bij grootschalige Russisch-Chinese militaire oefeningen. In aanwezigheid van de media, paste deze bekendmaking voor de Russische president uitstekend in zijn antiwesterse campagne van dat moment.

Reactie

Wat moeten we doen aan dit Russische sabelgekletter met bommenwerpers? Lange tijd heb ik de mening naar voren gebracht dat we niets moesten doen. Het Kremlin gedraagt zich als een vervelend kind dat aandacht wil (in de media). Dat plezier moet je het juist ontnemen door er geen berichtgeving over te doen.

Inmiddels heb ik mijn mening herzien. Sinds de topontmoeting van de NAVO van november 2010 voert het bondgenootschap een sterke koers van samenwerking met Moskou. Dan mogen we van president Medvedev verwachten dat Rusland een gelijke houding vertoont. Maar hoe kun je hard maken dat je met het Westen wilt samenwerken als je tegelijkertijd je wapensystemen positioneert boven het luchtruim van diezelfde politieke en militaire partner? Daarom ben ik tegenwoordig de mening toegedaan dat we Rusland ter verantwoording moeten roepen voor gedrag dat haaks staat op de nieuwe koers van samen­werking.

Laten de media en de politiek (de NAVO) Medvedev maar eens publiekelijk uitnodigen om uit te leggen wat Russische bommen­werpers te zoeken hebben in het westerse luchtruim. Ik ben benieuwd wat het antwoord is, als dat al komt.

De auteur is docent aan het Departement Conflictstudies van de Koninklijke Militaire School in Brussel. Reageren aan scribent? goedbekeken@refdag.nl