Dat is een van de voorbeelden uit het boek ”Toen werd het stil”, waarmee Dirkje Sneller en Aart Veldman laten zien hoezeer de MKZ-crisis in 2001 ingreep in mensenlevens.

Het is dit voorjaar tien jaar geleden dat in Nederland ongeveer 280.000 evenhoevigen –zoals koeien, varkens, geiten, schapen– werden afgemaakt. Op grote schaal werd preventief geruimd, nadat 26 bedrijven besmet waren verklaard. Het gros van de dieren was gezond. Een vaccin bestond wel, maar om economische redenen, vanwege exportbelangen bijvoorbeeld, was in 1991 besloten tot een non-vaccinatiebeleid.

Sneller en Veldman spraken en fotografeerden voor hun boek boeren en hobbyboeren, een dierenarts, een zelfslachtende slager, een burgemeester, een wijkagent en andere betrokkenen uit de brandhaarden in 2001: Oosterwolde, Kootwijkerbroek, en de driehoek Apeldoorn-Deventer-Zwolle. Het resultaat is een boek dat er niet gelikt uitziet qua lay-out, maar dat wel schrijnende verhalen vertelt.

Uit het relaas van de ooggetuigen blijkt hoe hard de maatregelen destijds aankwamen. Een deel startte opnieuw en heeft nu een mooie stal met koeien. Een enkeling begint niet meer aan evenhoevige dieren – niet zolang de wetgeving niet is veranderd en een herhaling van het MKZ-drama mogelijk zou zijn.

Zoals Natalie Karssing uit Hattem. Zij had in 2001 het schaap Jelle, „een dikke boef, strontverwend, maar vreselijk lief.” Ze herinnert zich dat het beest ooit een krat met rotte appels leegat, en daarna dronken door het weiland sprong. Karssing bracht het als lammetje met de fles groot, en de bedoeling was dat Jelle zou blijven „tot hij zo oud was dat hij om zou vallen.” Maar dat liep anders. Toen Jelle drie jaar was, moest hij worden geruimd. Rond die tijd zat Natalie Karssing, destijds 24, drie maanden thuis omdat ze haar opleiding aan de Hogere Landbouwschool niet mocht volgen en geen stage kon lopen.

Vanwege het besmettingsgevaar golden in 2001 allerlei beperkingen. Boeren mochten hun erf niet af. Dat leidde ook wel eens tot hilarische momenten, weet boerin Alie Spronk uit Oosterwolde. „Op een gegeven moment heeft een buurvrouw naar de gemeente gebeld met de mededeling dat ze iets te roken, iets te drinken en iets te eten moest hebben. Een poosje later kwam een politiewagen de buurt inrijden. Je kon de agenten bijna niet zien, want de ramen waren helemaal beslagen. De hele achterbank lag vol met witte tasjes van de Chinees.”

Spronk hield vanaf het begin van de MKZ-crisis een dagboek bij. Op 23 maart noteert ze: „We bellen veel met de buren. Het regent. Ik ben verdrietig. Ik vraag me af of de regering zo met de schepping mag omgaan. God Die alles maakte. Ik zie de regen en denk dat God huilt om alles wat er gebeurt.”

Ze beschrijft de ontsteltenis bij de boeren, de onzekerheid over de gang van zaken, problemen vanwege voertekorten en een te volle melk- en giertank. De Spronks zijn het allemaal niet vergeten – maar ze denken niet meer dagelijks terug, en hebben intussen weer „een prachtige veestapel.” „Als boeren in je bloed zit, ga je niet zomaar met je tasje de bouw in.”

Het boek beschrijft fouten en slordigheden bij de ruimingen, maar er zijn ook boeren die aangeven dat de ruiming netjes verliep. Het feit dat een hobbyboer vertelt dat een dierenarts na het ruimen van zes hobbygeiten aangaf dat hij een volgende ruiming niet meer aankon, en dat hij „zich niet meer aan het doden van gezonde dieren zou bezondigen”, geeft aan dat mensen die de dodelijke spuiten moesten uitdelen ook een slechte tijd hadden.

Zoiets kan niet opnieuw gebeuren, hoop je als lezer van ”Toen werd het stil”. Maar intussen bestaat het non-vaccinatiebeleid nog steeds. Toch klinkt Christien Schneider, voorzitter van de stichting Ent Europa, voorzichtig optimistisch op de website Enteuropa.nl: „Niet langer zal MKZ vanzelfsprekend met ruiming bestreden worden.” Achter de schermen is hard gewerkt. Ook dierenartsenorganisatie KNMvD vindt dat gezonde dieren niet meer massaal geruimd mogen worden: „Macro-economische overwegingen, zoals een exportblokkade, worden niet als acceptabele redenen voor het doden en vernietigen van grote aantallen gezonde dieren gezien”, luidde een KNMvD-standpunt in 2007. En de nieuwe Wet dieren, die in 2009 door de Tweede Kamer is aangenomen, benadrukt de intrinsieke waarde van het dier.

Verder meldden Britse onderzoekers op 6 mei in het wetenschappelijke tijdschrift Science dat een koe met MKZ korter besmettelijk is dan gedacht. Als hij op tijd zou worden verwijderd uit de kudde, zouden preventieve ruimingen niet meer nodig zijn.

Behalve het punt van het nog bestaande non-vaccinatiebeleid blijft na lezing van dit boek de vraag hangen of er op bepaalde plaatsen geruimd had moeten worden – in Kootwijkerbroek, in Kamperveen. Begin juni wordt een bestuursbesluit verwacht van staatssecretaris Bleker (Landbouw), na een hoorzitting met de Stichting Onderzoek MKZ Crisis Kootwijkerbroek in maart, en ook volgt in juli een hoorzitting over Oosterwolde/Kamperveen. Het MKZ-boek is nog niet dicht.

Hoogspringen helpt niet

Louisa van der Pol schreef een kinderboek over de MKZ-crisis in 2001: ”U maakt iets kapot”.

Ze deed dat voor haar eigen kinderen, die „het vreselijke” meemaakten, maar ook voor alle andere kinderen – die later misschien boer worden, of dierenarts, of minister van Landbouw. „En dan moet jij heel belangrijke beslissingen kunnen nemen.”

Het boek gaat over de zusjes Nienke en Saskia en over Moortje en Doortje, twee dwerggeiten die kunstjes hebben geleerd. Zo kunnen de dieren hoog springen – wel 1 meter 20. Maar dat helpt niet als de ruimploeg komt.

Van der Pol schetst de situatie in 2001 op een manier die kinderen vanaf 11 jaar goed kunnen begrijpen. Het is mooi dat ze niet alleen een emotioneel verhaal vertelt (wat niet moeilijk zou zijn geweest rond twee kinderen en twee dwerggeitjes) maar ook de grote onderwerpen aansnijdt. De auteur laat de kinderen nadenken over de vraag of deze ramp betekent dat God boos is, en stipt aan wat de maatregelen van de minister te maken hebben met geld. Het boek geeft geen makkelijke antwoorden.

Het eindigt dan ook niet met een nieuw geitje, maar met de nachtmerrie van een kind.

Boekgegevens

”Toen werd het stil”, door Dirkje Sneller en Aart Veldman; uitg. BDU, Barneveld, 2011; ISBN 978 90 8788 141 2; 114 blz.; € 16,50;

”U maakt iets kapot”, door Louisa van der Pol; uitg. Boekschout.nl, Soest, 2011; ISBN 978 94 6176 022 7; 55 blz.; € 13,95.