Het zou simpel kúnnen zijn, om de vertaalslag te maken van de Provinciale Statenverkiezingen van vorige maand naar de nieuw te kiezen Eerste Kamer. Stemmen alle Statenleden volgende maand gewoon op hun eigen partij, dan ligt de bestemming voor 69 van de 75 zetels al bij voorbaat vast: 34 voor de coalitie, 35 voor de oppositie. De overige 6 restzetels gaan dan achtereenvolgens naar CDA, VVD, GroenLinks, PvdA, PVV en SP.

Daarmee blijft de coalitie van VVD, CDA en gedoogpartner PVV steken op een nipte minderheid van 37 zetels en zal ze in de Senaat hoogstwaarschijnlijk met de pet langsgaan bij de SGP. Wat voor de coalitie nu niet bepaald het grootste horrorscenario is. Immers, de SGP voorziet VVD, CDA en PVV ook in de Tweede Kamer al op verschillende terreinen van informele gedoogsteun. En naar het schijnt is die samenwerking voor alle partijen naar wens.

De werkelijkheid is op 23 mei echter stukken minder overzichtelijk. Door elkaar stemmen toe te werpen of lijstverbindingen aan te gaan, pogen partijen de verdeling van restzetels te beïnvloeden en daarmee de verhoudingen te laten kantelen.

Zo maakten de Onafhankelijke Senaats Fractie (OSF) en de partij 50PLUS van Nagel deze week definitief bekend hun lijsten ineen te schuiven. Met als gevolg dat OSF haar huidige Senaatszetel behoudt en de SP haar restzetel in rook ziet opgaan.

Op die deun zijn vele varianten mogelijk: de PvdA kan de SP alsnog aan een restzetel helpen, D66 kan een dealtje sluiten met GroenLinks en zelfs de Partij voor de Dieren heeft een heuse onderhandelingspositie.

Maar hoe onoverzichtelijk de strijd om de restzetels ook is, dit staat vast: de kans voor de coalitie om uit te komen op 38 zetels –en daarmee op een meerderheid in de Eerste Kamer– lijkt nihil. Wél zou het linkse blok, mits het ultiem samenwerkt en partijpolitiek ondergeschikt maakt aan het belang van het collectief, de coalitie kunnen terugdringen tot 36 zetels.

In hoeverre men daartoe bereid is, zal moeten blijken. En al helemaal of de gekozen strategie in de praktijk succesvol uitpakt. Immers, ook de ‘tegenstander’ doet zetten die het speelbord ingrijpend kunnen veranderen.

„Het is in feite één groot politiek Stratego”, zegt een ingewijde in de rekensommetjes, die bij alle partijen al wekenlang grondig worden bestudeerd. „Je moet stappen zetten, zonder te weten wat de tegenstander doet. En je weet nooit waar de bom zit.”

Binnen dat grote dilemma speelt zich nog een kleiner dilemma af, een christelijk dilemma zogezegd. Want ook SGP en ChristenUnie kunnen elkaar aan een restzetel helpen. Samen behaalden ze ruim voldoende stemmen om op 4 zetels uit te komen. Grote vraag is echter wie van de twee partijen die bonuszetel dan in handen zou moeten krijgen.

Naast de vraag wat eerlijk is (zie kader), komt daarbij om de hoek kijken waar een keuze toe kan leiden. Een restzetel voor CU en SGP moet immers érgens vandaan komen. En tot 23 mei omstreeks 16.00 uur zal onduidelijk blijven of die wordt afgesnoept aan coalitie- of aan oppositiezijde.

Precies dáár wringt de schoen. De SGP zou haar strategische positie tegenover het kabinet zomaar kunnen verspelen, wanneer een restzetel voor de CU de coalitie doet terugvallen naar 36 zetels. De stem van SGP-senator Holdijk biedt dan onvoldoende soelaas om de wetsvoorstellen uit de Tweede Kamer ook in de Eerste Kamer aan een meerderheid te helpen. „Het zou toch jammer zijn als daardoor de noodzakelijke bezuiningsplannen van het kabinet niet gerealiseerd kunnen worden”, klinkt het in SGP-kringen.

Onder de staatkundig gereformeerden leeft bovendien de angst dat de coalitie in zo’n geval voor de broodnodige steun meer en meer toe zal trekken naar een partij als D66, met alle gevolgen van dien voor christelijk Nederland.

Op haar beurt heeft de ChristenUnie er weer grote moeite mee de restzetel aan de SGP te laten. Simpelweg omdat zij een groter aantal reststemmen heeft, maar óók omdat dit de huidige coalitie, door CU-leider Rouvoet ooit „de slechtst denkbare optie” genoemd, via de SGP alleen maar steviger in het zadel helpt.

Bij de onderlinge gesprekken die SGP en CU op dit moment voeren over de verdeling van hun reststemmen speelt het verschil in klankkleur richting de coalitie een belangrijke rol. „Wij ronden wat het kabinet doet meestal naar boven af. De ChristenUnie alles naar beneden”, klinkt het vanuit SGP-hoek.

Ondanks de grotere verwantschap met de CU op bijvoorbeeld ethisch terrein, houdt de SGP, gezien de specifieke politieke situatie van dit moment, daarom nadrukkelijk een lijntje open naar het CDA. Een strategie die flink wrevel wekt op de CU-burelen, alwaar de SGP verweten wordt op „twee borden” te schaken.

„Dat mag natuurlijk best, maar speel dan wel open kaart. Anders is het onzuiver”, zegt een partijbron.

Wat hier ook doorklinkt is: bezint eer ge begint, SGP. „Besef als partij dat wat je nu doet ook gevolgen heeft voor samenwerking in de toekomst. Nu willen profiteren van een strategische positie lijkt mooi, maar het kan wel betekenen dat het de komende jaren ieder voor zich is.”

Dat zou bijvoorbeeld kunnen impliceren dat de samenwerking die er nu is tussen beide partijen in de Senaat (senatoren spreken regelmatig namens elkaar en ze houden gezamenlijk fractievergaderingen) stokt.

Muurvast zitten de onderhandelingen niet; er wordt nog druk gepraat door SGP’ers Van der Staaij, Van Leeuwen en Holdijk enerzijds en Rouvoet, Blokhuis en Kuiper (CU) aan de andere zijde van de tafel.

Wel kondigden de partijen deze week een absolute radiostilte af. Ook kochten ze dinsdag extra tijd door bekend te maken dat ze hun lijsten definitief niet ineen zullen schuiven. Het afzien van zo’n verticale lijstverbinding –die volgens de wet al op korte termijn gerealiseerd had moeten worden– laat de mogelijkheid tot samenwerking echter onverlet: wanneer enkele SGP-Statenleden op 23 mei CU stemmen óf andersom is de gezamenlijke restzetel evengoed veiliggesteld.

Welke tactiek uit de bus rolt, zal daarom voorlopig nog wel even ongewis blijven. Mogelijk zelfs tot de namiddag van 23 mei toe.

Laat staan dat al eerder duidelijk is wat de einduitslag wordt. Het verleden leert dat er veel is wat als een stok in de wielen kan steken. Statenleden kunnen ziek worden, vast komen te zitten in de file, zich bewust niet houden aan afspraken en soms kleuren ze per abuis gewoon het verkeerde vakje rood.

Op die manier kunnen ingenieus uitgeknobbelde strategieën op het laatste moment toch nog in duigen vallen.

Eerlijk zullen we alles delen

Op eigen kracht haalt de ChristenUnie op 23 mei 2 zetels en de SGP 1. Maar helpen beide partijen elkaar door een deel van hun Statenleden op de ‘zusterpartij’ te laten stemmen, dan slepen zij zonder enige twijfel een vierde zetel in de wacht. De grote vraag is alleen wie hem in dat geval krijgt.

„Wij”, poneert de ChristenUnie, „want wij zijn de partij met de grootste rest.” En inderdaad, als alle SGP-Statenleden op de eigen partij stemmen en alle CU-Statenleden op hun partij, heeft de ChristenUnie 2,57 Eerste Kamerzetels en de SGP 1,46. Makkelijk zat. Toch?

Nou, niet helemaal. Want de zakjapanner van de SGP werkt anders. Hoe komt de ChristenUnie aan die 2,57? vragen de staatkundig gereformeerden zich af. Het antwoord hebben zij meteen paraat. „Mede door ons. Het Noord-Hollandse CU-Statenlid Kardol zou er zonder de steun van SGP-stemmers niet hebben gezeten. En in Gelderland en Flevoland zou de ChristenUnie, zonder de steun van de SGP, een zetel minder hebben gehad.”

Kortom: „Als wij jullie aan drie extra Statenzetels hebben geholpen, is er veel voor te zeggen dat jullie ons aan één extra Senaatszetel helpen”, redeneert de partij van Van der Staaij.

De ChristenUnie denkt er niet over voor dit argument te capituleren. „Als we, net zoals vroeger, ook nu een horizontale lijstverbinding hadden gehad, dan zou de zetel zeker voor ons zijn geweest”, argumenteert de partij van Rouvoet. „Nee”, klinkt het in SGP-kringen, „die situatie is niet zomaar vergelijkbaar. Bovendien zouden jullie, wanneer de CU-rest iets kleiner was geweest dan de SGP-rest, die vierde zetel ook niet zonder discussie aan ons hebben geschonken.

En: was het niet juist de ChristenUnie die op sommige niveaus, zoals in de provincie Zeeland en de gemeente Den Haag, de samenwerking staakte, waardoor we zetels zijn misgelopen? En dan nu opeens zo hameren op het belang van samenwerking?”

Zo golft het debat heen en weer. „Wij hielpen jullie in 2007 aan een extra Senaatszetel”, stelt de ChristenUnie. „Kan zo zijn, maar bij eerdere verkiezingen was dat soms weer andersom”, pareert de SGP.

Wie de rekenmeesters van diverse partijen spreekt, beluistert nog een andere optie. Wellicht, wellicht is het mogelijk dat het CDA zijn minimale restje afstaat aan de SGP. Daardoor zou de SGP om de extra restzetel in de wacht te slepen minder steun van de ChristenUnie nodig hebben dan de ChristenUnie nodig heeft van de SGP. En dus...

Afijn, eerlijk zullen we alles delen, luidt een bekend motto. Maar wat ís eerlijk? Daarover bestaat tussen SGP en ChristenUnie dus een diepgaand meningsverschil. Zó diep dat beide partijen –al hebben zij nog tot 23 mei de tijd om tot een oplossing te komen– er wellicht niet uit gaan komen.

Dan zou de nog nooit vertoonde situatie kunnen ontstaan dat ChristenUnie en SGP in de gelegenheid zijn elkaar een extra Senaatszetel te schenken, maar dat toch niet doen. Waar blijft dan de broederschap?