Melanchton: Dienstbaar aan de eenheid
De burgemeester van Melanchthons geboorteplaats Bretten, dr. Martin Wolff, was er speciaal voor naar Emden gekomen. Deze week –in het 450e gedenkjaar van Melanchthons sterfjaar– is er in de Johannes a Lascobibliotheek een tentoonstelling geopend met als thema ”Grenzen overwinnen”. Op een aantal tableaus wordt duidelijk gemaakt dat de betekenis van Melanchthon voor het Europa van de Reformatie moeilijk te onderschatten is. De man die wel eens is verweten dat hij te veel een man van het midden was, tussen de partijen die de Reformatie maar al te zeer parten hebben gespeeld, blijkt tegelijk als brugfiguur te hebben gediend. Zijn grootheid was niet in zijn bijzondere persoonlijke optreden te zoeken, maar veel meer in het vermogen om aan te spreken, over de grenzen van de eigen confessionele identiteit. Mensen hebben dat in zijn dagen al herkend, zodat er van alle kanten een beroep op hem werd gedaan om met zijn irenische theologische gezindheid dienstbaar te zijn aan de eenheid van de ware gelovigen.
Het was het hoogtepunt van het congres dat in het teken stond van de relatie tussen Melanchthon en de gereformeerde traditie. Een groot aantal sprekers maakte van alle kanten duidelijk hoe deze verbinding al dan niet is te bespeuren in de geschiedenis van de Reformatie. Het is te veel om samen te vatten, maar enkele opvallende opbrengsten van onderzoek wil ik niet onvermeld laten. Zo was er prof. Anthony Milton uit Sheffield die een boeiend verhaal vertelde over Melanchthons relatie met de reformatie van Engeland. Koning Henry VIII had zo veel positieve dingen over Melanchthon gehoord dat hij hem persoonlijk uitnodigde om Engeland met een bezoek te vereren. Daar is het niet van gekomen. Maar zijn invloed is er wel degelijk geweest. Niet alleen door zijn geschriften, maar ook door wat zijn leerlingen hebben geschreven. Ik vond het verrassend dat Milton liet zien dat de Heidelbergse Catechismus en de uitleg daarvan in het zogenaamde ”Schatboek” in een bepaalde periode in Engeland zeer geliefd waren.
Ook in Frankrijk heeft Melanchthon zijn bewonderaars gehad, zoals prof. Nicola Stricker uit Parijs duidelijk maakte. Het was net als in Engeland de koning, Frans I, die graag had gewild dat Melanchthon een keer naar Parijs zou komen om het verbond met de Duitse vorsten hechter te maken. Opnieuw heeft de rechterhand van Luther geen gehoor gegeven aan de uitnodiging. Stricker wijdde haar referaat vooral aan de manier waarop er in de zeventiende eeuw door de theologen van Saumur, vooral Amyraut, een beroep is gedaan op Melanchthon om een gematigder verkiezingsleer te legitimeren.
Te zijner tijd zullen alle zeventien bijdragen aan het driedaagse congres in een boek te lezen zijn. Voor de deelnemers waren de referaten en discussies leerzaam. Het bezig zijn met deze Praeceptor (leraar) van Duitsland en Europa maakt het de moeite waard om grenzen te overschrijden.
Dr. M. A. van den Berg bezocht van 10 tot 12 november een congres in Emden over de betekenis van Phillipus Melanchthon. Tweemaal doet hij in deze krant verslag van zijn bevindingen. Donderdag verscheen de eerste aflevering. Vandaag deel 2.
