Portugese Synagoge „in baksteen gestolde trots”
De Portugese Synagoge in Amsterdam herbergt een van de bijzonderste Joodse erfgoedcollecties ter wereld. Nu weten nog weinig mensen van het bestaan van deze culturele schat, maar dat gaat veranderen. Minister Plasterk (OCW) gaf maandag het startsein voor een grootscheepse restauratie en herinrichting.
De monumentale synagoge aan het mr. Visserplein wordt door architect Elias Bouman ontworpen naar een reconstructie van de tempel van Salomo. In 1675 is het gebouwencomplex klaar. Tweehonderd jaar lang is het de grootste synagoge ter wereld. De synagoge beschikt over de oudste Joodse bibliotheek ter wereld, de Ets Haim (boom des levens), met als topstuk een codex van de beroemde Joodse geleerde Maimonides uit 1275.Tegenwoordig vormt de synagoge samen met het Joods Historisch Museum en de Hollandse Schouwburg het culturele en religieuze hart van de Portugees Joodse gemeenschap die sinds 1600 deel uitmaakt van Amsterdam. De zogenaamde Portugees Israëlitische Gemeente, die onder leiding staat van rabbijn Dayan dr. Pinchas Toledano, telt zo’n 650 leden. Nog altijd heeft het gebouw geen elektrische verlichting of verwarming; voor bijeenkomsten moeten duizend kaarsen worden aangestoken.
Met de restauratie krijgt het gebouw een beter herkenbare entree en een nieuwe fundering onder de bijgebouwen. Een slimme herindeling van de ruimtes moet ervoor zorgen dat het voldoende mogelijkheden biedt voor de vijf functies van religie, studie, publiek, kantoor en depot. Na de restauratie zal ook de religieuze functie van het gebouw beter inzichtelijk worden voor het publiek, zo lichtte architect Kees Doornenbal van Rappange & Partners toe.
Toch blijft het religieuze gebruik strikt gescheiden van het cultuurhistorische, aldus Doornenbal. „De gemeenteleden hoeven niet bang te zijn dat er een uur voor ze willen baden nog bezoekers zijn. En op zaterdag is het gebouw gesloten.”
Het Amsterdamse ontwerpbureau Kossmann.dejong draagt zorg voor de opzet van de tentoonstelling. Bezoekers moeten straks een multimediatour kunnen maken, waarbij nergens bordjes staan. De Jong: „Het gebouw is zelf drager van zijn historie. We willen terughoudend zijn met de museum-uitstraling en het gebouw zelf laten spreken.”
Volgens minister Plasterk is de synagoge „van groot nationaal belang. Zo’n gebouw kan mensen zelfs een gevoel van zin geven. Het is in baksteen gestolde trots.”
De minister zei trots op Nederland te zijn, „omdat mensen hier 400 jaar geleden konden komen om een plek te krijgen. Dat ging niet zonder spanning, maar het is gelukt. De Nederlandse identiteit is een compositie. De Joodse gemeenschap heeft op haar eigen wijze in hoge mate bijgedragen aan de Nederlandse samenleving.”
De renovatie duurt naar verwachting twee jaar en zal 8 miljoen euro kosten. Hans van Veggel, voorzitter van de Stichting Cultureel Erfgoed Portugees Israëlitische Gemeente, zei dat er nog 4 ton nodig is. Minister Plasterk liet weten een voorstel aan de Tweede Kamer te zullen doen om de synagoge aan het laatste benodigde geld te helpen.
