Dr. Beatrice de Graaf (33), voorzitter van de VCH en verbonden aan het Centrum voor Terrorisme en Contraterrorisme van de Universiteit Leiden: „Historici willen met hun werk toch vaak iets bewijzen of legitimeren. Of dat nu hun eigen sceptische levenshouding is, een politiek programma, een maatschappijvisie of juist de wens om tegenstellingen te verzoenen.”Moet een historicus streven naar neutraliteit in geschiedschrijving?
„Je kunt geschiedschrijving op twee manieren benaderen: als professionele historicus of als gelovige. In het eerste geval houd je je aan de methoden van de academische historische discipline, in het tweede geval geef je vanuit je eigen levensbeschouwelijke positie een reflectie op de geschiedenis. Voor christenen betekent dit dat je gelooft dat Christus zich in de menselijke geschiedenis heeft geopenbaard en dat die geschiedenis ook ooit zal uitlopen op Zijn wederkomst.”

U bent christen én historicus. Hoe gaan die twee bij u samen?
„Als professionele historicus loop je niet automatisch tegen vraagstukken van zingeving aan. Zeker niet als je nog aan het begin van je carrière staat. Ik houd me pas recent wat meer met dit soort filosofische reflecties bezig, terwijl ik toch al zo’n tien jaar in het vak zit.

Inmiddels ben ik meer de waarde gaan inzien van de houding van Robert Fruin. Volgens hem moet de historicus zijn best doen om elke partij in het verhaal te begrijpen, en het goede en ware in hun standpunten te erkennen. Dat noemt Fruin „de historische blik.” Daar zit dus een flinke portie ethiek in, want wat is goed en waar? Mooi hieraan vind ik wel dat de historicus betrokkenheid moet tonen met de intenties en standpunten van historische personen en partijen.”

Komt uw levensbeschouwing naar voren in uw historische werk?
„De keuze voor een bepaalde periode of persoon is altijd subjectief. Natuurlijk wordt die keuze soms gewoon door toeval of beschikbare onderzoeksprojecten bepaald, daar moeten we niet te verheven over doen. Maar op een gegeven moment kristalliseert zich een bepaalde voorkeur uit.

Ik ben steeds meer gaan schrijven over de geschiedenis van conflict, oorlog, spionage en terrorisme. Niet om het „goede en ware” in terroristen te erkennen, maar omgekeerd, om juist te achterhalen wanneer en waarom mensen of staten voor dood en verderf kiezen. En om vast te stellen hoe zo’n geweldsspiraal werkt. Dat is voor mij ook een functie van geschiedenis: inzicht geven in patronen van angst en geweld, waardoor we er iets mee kunnen doen.”

Kunt u een historische gebeurtenis noemen die voor u Gods handelen in de geschiedenis concreet maakt?
„Als historicus weet ik hoe moeilijk het is om de geschiedenis te duiden. Niets is zo veranderlijk en subjectief als historische interpretatie. Wat wij als een zegen zien, is dat voor een ander wellicht niet. Goddelijke voorzienigheid laat zich door ons niet vangen, gelukkig niet. Bovendien, hebben we het dan over de zegeningen, of ook over het lijden in de geschiedenis? Dat laatste is nog veel lastiger, en vaak ook pijnlijker om te duiden.

Als gelovige is het iets eenvoudiger. In die hoedanigheid kunnen we een geloofsuitspraak doen en getuigen van Gods handelen: in ons eigen leven bijvoorbeeld, in het leven van ons voorgeslacht of van onze natie. Zo vertel ik zelf graag over de val van de Muur. Zelfs niet-christenen spreken over 1989 als het ”annus mirabilis”, het jaar van het grote wonder. Spreken over Gods handelen in de geschiedenis wordt echter al veel lastiger wanneer we het over terrorisme hebben. Waarom heeft dat plaats? Dat kan ik wel reconstrueren en interpreteren, maar niet verklaren.”

Dit is het eerste deel in een serie over geloof en geschiedenis. Morgen deel 2.