Humor als overlevingsmechanisme
Humor is altijd een belangrijk wapen geweest voor het Joodse volk. Joden leefden de eeuwen door in moeilijke omstandigheden, lijdend onder inquisities, pogroms en concentratiekampen. Gevatheid hielp hen door de problemen heen te komen.
Dr. Limor Shifman, communicatiewetenschapper aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem, zegt dat minderheden een groot gevoel voor humor nodig hebben om een uitweg te vinden voor stress. „Minderheden hebben geen echte macht”, zegt ze. „Daarom gebruiken zij humor als wapen.”Dat gold ook voor Joden. De humor varieerde in de loop van de tijd en van regio tot regio. In de Holocaust maakten Joden onder elkaar grappen over de wijze waarop de nazi’s hen behandelden. „Door het gebruik van grappen en humor herformuleerden de Joden in deze omstandigheden het antisemitisme”, aldus Shifman.
Toen Joden na 1948 in Israël arriveerden, veranderde de humor opnieuw. Joden waren niet langer een minderheid. Israël werd een verzamelplaats van groepen uit verschillende landen. Poolse Joden hadden bijvoorbeeld een andere cultuur dan Jeminitische Joden.Joden maakten nu grappen over Joden met een andere etnische achtergrond. Zo hadden Marokkaanse moeders de reputatie nogal opvliegend te zijn. „Op de eerste bladzijde van hun kookboek staat: Stap 1:kalmeer”, grapten hun nieuwe landgenoten.
Humor in Israël is soms tijdgebonden. In 1991, tijdens de eerste Golfoorlog, deed een groot aantal grappen de ronde over Israëliërs die met gasmaskers op in schuilkelders zaten. Gevreesd werd dat de toenmalige Iraakse dictator Saddam Hussein wapens met mosterdgassen zou monteren op raketten die hij op Israël afschoot. Een cartoon laat een familie zien die aan tafel zit te eten, met een gasmasker op. De een tegen de ander: „Reik mij de mosterd even aan.”
Tijdens de tweede intifada, toen Palestijnse terroristen zichzelf opbliezen te midden van Israëlische burgers, verschenen veel spotprents van zelfmoordenaars. Nadat de eerste vrouwelijke terrorist zichzelf had opgeblazen, liet een cartoon zien hoe zij in het paradijs terechtkwam en hoe de zeventig maagden die de zelfmoordenaar op stonden te wachten de schrik van hun leven kregen.
Humor speelt sinds de jaren zeventig een belangrijke rol in Israëlische televisieshows. De programma’s zijn erg populair omdat de spot wordt gedreven met Israëlische en buitenlandse politici en maatschappelijke en militaire leiders. De acteurs schminken zich als premier Benjamin Netanyahu of Hezbollahleider Hassan Nasrallah. De stemmen klinken net zo als de persoon die wordt nagebootst. De conversaties zijn complex: soms kunnen ze op meerdere manieren worden uitgelegd.
Antisemitisme ervaren Israëliërs weinig. Ze horen wel via de media over antisemitisme elders. In het meest populaire satirische programma, Erez Nehederet (Prachtig land), werd bijvoorbeeld de spot gedreven met Britse hypocrisie door een verslaggever van de BBC te imiteren. Hij vertaalde de Hebreeuwssprekenden totaal verkeerd, zodat Israëliërs afgeschilderd werden als bloeddorstig.Een Israëlische officier geeft in het Hebreeuws aan dat het leger er alles aan doet om burgerslachtoffers in de oorlog te vermijden, maar de BBC-reporter zegt vervolgens dat de officier zo dik is omdat hij net twee Palestijnse kinderen heeft opgegeten.
Israëliërs maken ook grapjes over hun veiligheidssituatie. Een televisiepresentator deelde mee dat het ministerie van Buitenlandse Zaken een reisadvies had gegeven. Het ministerie bracht plaatsen die gevaarlijk zijn voor Israëliërs in kaart. Vervolgens kwam er een foto van de aarde genomen vanuit de ruimte in beeld.