Nigeria is een diepreligieus land, waar demonen en boze machten even vanzelfsprekend zijn als de zichtbare wereld. Die kijk op de werkelijkheid speelt ook door in de houding ten opzichte van gehandicapten in de samenleving. Zeker op het platteland duikt nog regelmatig de gedachte op dat een gehandicapt kind wel door een demon bezeten moet zijn. Predikanten en pastoors duiden een gehandicapt kind geregeld als straf op de zonden van de ouders. Het kan in hun optiek ook zijn dat een kind bepaalde vermogens mist vanwege zijn of haar eigen zonden.„Sommigen beschouwen gehandicapten niet eens als mensen, maar als demonische wezens”, stelt secretaris Lengnen Jurmang Jikkuka van het christelijke Otanacentrum in de midden-Nigeriaanse stad Jos, een instelling voor speciaal onderwijs. Zijn school ziet een belangrijke taak weggelegd in het wegnemen van dergelijke vooroordelen. Hij wijst op een vierjarig meisje dat over het schoolplein loopt. „Zij kon niet praten toen ze hier op school kwam. Een boze geest blokkeert haar spraakvermogen, zeiden haar ouders. Ze is hier nu een paar weken en kan al antwoord geven op de vraag hoe het met haar gaat. „I’m fine”, zegt ze dan.”

Jikkuka zegt dat het voorkomt dat gehandicapte kinderen jaren opgesloten worden. „Mensen weten werkelijk niet wat ze met hun kind aan moeten.” Daarom gaan medewerkers van het Otanacentrum actief het platteland op om deze kinderen op te zoeken. Otana fungeert voor tien kinderen tevens als internaat. Dat functioneert als volgt: aan het einde van de dag worden de tafels en stoelen in een lokaal aan de kant geschoven en komen er vale matrassen voor in de plaats. ’s Middags rond vier uur ligt er al een kind in een lokaal te slapen.

Gemengd onderwijs
Otana is een bijzonder project, omdat ook niet-gehandicapte kinderen de lessen volgen. Van de in totaal 220 leerlingen zijn er 60 gehandicapt. Onder hen zijn dove kinderen, blinden, maar ook kinderen met bijvoorbeeld autisme. „Daarover is hier nog een hoop onwetendheid”, erkent Jikkuka. „Ook wij weten eigenlijk niet goed wat we ermee aan moeten.” Daarom is onlangs een Amerikaan langs geweest op de school om er meer over te vertellen.

Otana is ontstaan op initiatief van een docent aan de medische faculteit van de universiteit van Jos en die heeft veel mede-docenten zover gekregen hun kinderen ook naar deze school te doen. „We proberen dusdanig kwalitatief hoog onderwijs te geven, dat de school ook voor andere leerlingen aantrekkelijk is”, verklaart Jikkuka. Van de hulpmiddelen moet de school het daarbij niet hebben. De lokalen ogen uitermate armetierig: gammele tafeltjes en stoelen en lesboeken die bijna uit elkaar vallen. Er is ook een lerarentekort, aldus de secretaris van de school. De school heeft niet het vermogen meer onderwijzend personeel te betalen.

Jikkuka geeft aan dat de school veel lesmethodes voor gehandicapten zelf heeft ontwikkeld. Er zijn meer scholen voor speciaal onderwijs in Nigeria, maar het type onderwijs heeft nog geen lange traditie. Ieder jaar is er een conferentie waar medewerkers in het speciaal onderwijs uit het hele land elkaar ontmoeten.

De school van Jikkuka biedt ook volwasseneducatie aan. „We nodigen ouders van bijvoorbeeld dove kinderen uit om gebarentaal te leren. Daarnaast geven we alfabetiseringscursussen. Er zijn volwassenen die hier tussen de kinderen hebben leren schrijven.”

Blindenzorg
Musa Goyol, een Nigeriaan van middelbare leeftijd, werkt namens de Nederlandse stichting Dark & Light Blindcare specifiek voor het welzijn van de blinden in Nigeria. Het land telt meer dan 1 miljoen blinden en nog eens 3 miljoen slechtzienden, op een bevolking van zo’n 140 miljoen.

Hoewel de blindenzorg in Nigeria de laatste decennia stevig is opgepakt, is er nog een wereld te winnen, aldus Goyol in het kantoortje van de stichting aan de rand van Jos. „Twee derde van het aantal gevallen van blindheid in Nigeria kan worden voorkomen of behandeld. Soms kan blindheid door een eenvoudige operatie voorkomen worden. Nog basaler is schoon sanitair en goede voeding met voldoende vitamine A.” Volgens cijfers uit het door de Nigeriaanse overheid geïnitieerde onderzoek Vision2020 leeft 90 procent van de blinden wereldwijd in lage- en middeninkomenslanden.

„Onder analfabeten is het risico om blind te worden twee keer zo groot dan onder geletterden”, geeft Goyol aan. „Kennis is essentieel. Belangrijk is om de eerste verschijnselen van blindheid vroeg genoeg te onderkennen.” Met mobiele klinieken bezoekt Dark & Light daarom ook dorpen op het platteland voor voorlichting en behandeling.

Oogarts Caleb Mpyet beaamt het grote belang de oogzorg dichter bij de mensen te brengen. Mpyet is verbonden aan de oogkliniek van het universitaire ziekenhuis van Jos, een verzameling barakachtige gebouwen op een uitgestrekt terrein. In de wachtkamer van Mpyet zitten lange rijen mensen te wachten op een consult. Veel van hen komen waarschijnlijk te laat voor een goede behandeling. „Het gebeurt heel vaak dat mensen te laat naar het ziekenhuis komen”, stelt Mpyet. „De laatste twee mensen die ik behandelde, waren al bijna blind.”

Het verzorgingsgebied van het ziekenhuis van Jos is veel te groot, aldus de oogarts. „Er kan veel blindheid voorkomen worden wanneer er op het platteland meer klinieken komen. Maar daarvoor is wel gekwalificeerde staf nodig.”

En dan moet de zorg ook nog betaalbaar zijn. Mpyet: „Ongeveer een derde van de mensen die bij mij langskomen heeft niet de middelen voor een operatie. Ik wil er voor ijveren dat oogzorg voor iedereen toegankelijk wordt.”

Chinese brillen
Mensen van het platteland zoeken hun toevlucht eerst vaak bij een traditionele genezer, zegt Goyol. „Zij hebben nog altijd een sterke positie. Zij druppelen bijvoorbeeld urine van een koe in de ogen van de patiënt. Het grote voordeel van de traditionele genezer is dat je er niet ver voor hoeft te reizen. Ze trekken vaak zelf rond langs verschillende dorpen.”

Volgens Goyol is het niet wijs om sterk tegen de traditionele genezers in te gaan. „Beschouw ze als serieuze partners en doe hen ideeën voor behandeling aan de hand. Ik weet dat deze methode ook in een land als Nepal veel vruchten heeft afgeworpen.”

Van een stigmatisering van blinden in de Nigeriaanse samenleving is volgens Goyol nauwelijks sprake meer. Volgens hem speelt de Nigeriaanse overheid daarin een stimulerende rol. „De regering werkt aan een wettelijke verankering van de internationale rechten voor gehandicapten. Dat is van groot belang.”

De Dark & Lightmedewerker heeft de indruk dat de mogelijkheden voor blinden in Nigeria groter zijn dan voor mensen met een andere handicap. „Ik ken blinden die topposities uitoefenen in bijvoorbeeld het bankwezen. Een groot aantal bedrijven is bereid werkplekken voor hen te creëren. Er is de laatste jaren op dit vlak een hoop ten goede veranderd.”

Hoe zit het eigenlijk met de beschikbaarheid van brillen in Nigeria? Goyol grijpt onder tafel en haalt een doos vol brillen tevoorschijn. „Uit China”, licht hij toe. „Heel goedkoop.” Omgerekend betaalt Goyol zo’n 1,20 euro per bril. Mensen die een bril nodig hebben, kunnen de brillen proberen. „Er zit er altijd wel een met de juiste sterkte bij”, zegt Goyol.