Kenners van Zuid-Afrika wisten het al meer dan tien jaar: wanneer je de ongebreidelde immigratie vanuit Mozambique, Congo, Somalië, Marokko en vooral Zimbabwe en Nigeria niet weet te stoppen, dan schep je een groot probleem dat elk jaar grotere proporties aanneemt. Dit probleem is nu met veel geweld tot uitbarsting gekomen. De regering van Zuid-Afrika zit met de handen in het haar. Zij is van goede wil, maar het ontbreekt aan kracht en overtuiging om de goede woorden in reële daden om te zetten.Wie gedurende de vorige eeuw, tijdens de jaren vóór 1989, met de Zuid-Afrikaanse immigratiedienst te maken heeft gehad, weet hoe streng het er daarbij toeging. Je moest zo veel formulieren invullen dat je er moedeloos van werd. Zelfs het doopceel van je ouders werd gelicht.

In schril contrast daarmee staat de manier waarop de Zuid-Afrikaanse politiemensen thans de grenzen bewaken. De grenzen van Zuid-Afrika zijn zo lek als een mandje. Twee jaar geleden besloot een groep West-Afrikanen de paspoortcontrole op de luchthaven van Johannesburg gewoon te negeren en vrolijk en ongestoord het land binnen te lopen. Dat was helaas geen incident.

Dat we niet precies weten hoeveel mensen de laatste tien jaar illegaal Zuid-Afrika zijn binnengekomen -4 miljoen of 6 miljoen?- spreekt boekdelen over het falen van de Zuid-Afrikaanse overheid.

Kerken
Zuid-Afrika is altijd een land van immigratie geweest. Vele monumenten herinneren aan dit feit, onder meer het gedenkteken in Grahamstown in de provincie Oost-Kaap voor de zogenaamde ”1820-settlers”, die zich vanuit Engeland in Zuid-Afrika vestigden. Tijdens de twintigste eeuw was Zuid-Afrika de opvangplek van Europeanen die elders in Afrika werden vervolgd.

Toen Mozambique in 1975 onafhankelijk werd, besloten vele Mozambiquaanse Portugezen zich in Zuid-Afrika te vestigen. Vandaar de talrijke Portugese groentewinkels en supermarkten die je in Johannesburg en Pretoria tegenkomt. In 1972 en 1975 zijn duidelijk pieken te zien binnen de emigratie vanuit Engeland naar Zuid-Afrika.

Het succes van deze omvangrijke immigratie was afhankelijk van de mate waarin de nieuwkomers hun plaats binnen de Zuid-Afrikaanse samenleving wisten te vinden. De kerken speelden daarbij een zeer voorname rol. Zonder de Nederduits-Gereformeerde Kerk en de Pesbyteriaanse Kerk zouden vele Nederlandse immigranten Zuid-Afrika nooit als hun land zijn gaan beschouwen. Juist dat is gebeurd: Nederlanders zijn Zuid-Afrikanen geworden.

Is dat ook met immigranten uit Zimbabwe en Nigeria gebeurd? In de meeste gevallen niet. Daar zijn verschillende oorzaken voor aan te wijzen. Deze immigranten gingen geen beroepen vervullen waarvoor op dat moment mensen nodig waren. Zij maakten bovenal het leger van werklozen en verpauperden fiks groter.

Iedere Zuid-Afrikaanse stad, hoe groot of klein ook, heeft nu immers een krottenbuurt waar mensen van allerlei soorten materiaal hun schamele onderkomens hebben opgebouwd. Deze buurten zijn voor de Zuid-Afrikaanse overheid in feite oncontroleerbaar. Daar kon men neerstrijken en daar kon men plannetjes maken om aan geld te komen.

Criminaliteit
Op drie wezenlijke punten maakten de immigranten uit Afrika zich kwetsbaar. In de eerste plaats zochten ze werk en boden ze zich voor dat werk aan tegen een loon dat onder het loon lag dat aan een inheemse Zuid-Afrikaan werd betaald. Deze concurrentie zette kwaad bloed.

Door hun voor het Zuid-Afrikaanse oor vreemde taal en hun behoefte om met eigen mensen samen te wonen in aparte woongemeenschappen, bleven de immigranten als vreemdelingen herkenbaar en daarmee een gemakkelijk doelwit van agressie. Dat is het tweede punt.

En ten derde: om aan geld te komen werd criminaliteit niet geschuwd. De drugshandel in Kaapstad bijvoorbeeld is voor het grootste gedeelte in handen van Nigerianen. Sinds de afschaffing van de apartheid is prostitutie helaas een bloeiende bedrijvigheid in Zuid-Afrika. Ook hierin zijn de immigranten ruimschoots vertegenwoordigd.

Op korte termijn zal de regering van Zuid-Afrika de rust en de relatieve vrede moeten herstellen, zodat er geen verdere openbare executies plaatsvinden. Op de langere termijn kan de regering van Zuid-Afrika het probleem van de immigratie alleen maar beheersbaar maken door de grenzen streng te bewaken en iedereen te controleren die het land wil binnenkomen. Anders zijn we over vijf jaar nog verder van huis.

De auteur doceert Zuid-Afrikastudies aan de Radboud Universiteit Nijmegen.