Albert de Jong uit Numansdorp gaf enkele jaren geleden de aanzet tot de oprichting van het Samenwerkingsverband Christelijke Bibliotheken. De aangesloten bibliotheken zijn van reformatorische en in een enkel geval van evangelische signatuur. Veelal zijn het kerkbibliotheken, die al of niet zijn ondergebracht in een kerkgebouw, maar wel alle worden gefinancierd door een kerkelijke gemeente en ook onder toezicht van een kerkenraad staan.Als voorzitter en vrijwilliger van de christelijke bibliotheek Tolle Lege zag De Jong de noodzaak van meer samenwerking tussen de christelijke bibliotheken in het land. Niet direct omdat er zorgen waren over de bezoekersaantallen, maar vooral om praktische redenen. De Jong: „Te denken valt aan de gezamenlijke inkoop van boeken, automatiseringsprojecten en het uitwisselen van kennis met betrekking tot de bedrijfsvoering van een bibliotheek. Daarnaast is het samenwerkingsverband opgezet om de christelijke bibliotheken, vooral kerkbibliotheken, onder het stof’ vandaan te halen en aan de buitenwacht te laten zien dat ze er wel degelijk zijn. Zodoende wordt de drempel wellicht lager om ook eens bij een christelijke bibliotheek binnen te stappen.”

En dat werkt?
„In de Hoeksche Waard merken we op dit moment dat de christelijke bibliotheek breed wordt gerespecteerd. Zelfs niet-kerkelijke mensen komen er boeken lenen, bijvoorbeeld omdat ze vinden dat Beverly Lewis zulke mooie boeken schrijft en ze die in de openbare bibliotheek niet kunnen vinden. Tolle Lege in Numansdorp ging het afgelopen jaar van 7.000 naar 10.000 boekuitleningen en in twee jaar tijd van 500 naar 750 leden. Geen geringe aantallen voor een regio als de Hoeksche Waard. Een teruggang van het aantal lezers bij de aangesloten bibliotheken is volgens mij over het algemeen niet aan de orde.”

U heeft daar geen cijfers van?
„Een van de gezamenlijke activiteiten van het samenwerkingsverband is de invoering van een digitaal systeem waarmee centraal wordt geregistreerd welke boeken worden uitgeleend. Dat heeft te maken met het feit dat de Stichting Leenrecht ook van christelijke bibliotheken wil weten hoeveel boeken er worden uitgeleend, zodat uitgevers daarvoor een vergoeding kunnen ontvangen. Als samenwerkingsverband krijgen we daardoor ook zicht op het leengedrag van onze leden. Omdat het systeem pas eind vorig jaar voor de bibliotheken beschikbaar kwam en nog niet overal is ingevoerd, kan ik nog geen precieze cijfers geven. Maar ik durf wel te stellen dat het bibliotheekbezoek bij de aangesloten leden minstens gelijk blijft.”

De christelijke jeugd lees nog wel boeken?
„De invloed van de toenemende digitalisering is zeker aanwezig. Wel is te constateren dat deze invloed op het leesgedrag in reformatorische kringen minder sterk lijkt dan erbuiten. Van de aangesloten bibliotheken leent 99 procent dan geen dvd’s uit. Daar moet je als christelijke bibliotheek ook niet aan willen beginnen, want dan is het einde zoek. Het begint met een mooie dvd van John Propitius -„wat is er verkeerd aan orgelmuziek?”- en een jaar later is Dr. Quinn al geen probleem meer.”

Is er verschil tussen een kerkbibliotheek en een gewone christelijke bibliotheek?
„Ik heb Tolle Lege in Numansdorp opgezet met de gedachte dat de bibliotheek zichzelf moest bedruipen. Dat lukt op dit moment nog steeds erg goed. Maar daarvoor moeten we wel allerlei activiteiten organiseren. We hebben bijvoorbeeld een tweedehands boekenwinkel, we houden fietstochten en we geven de boekenreeks Klavertjevier uit. De internetboekhandel neemt het laatste jaar zo’n vlucht dat wij met deze neveninkomsten volledig onszelf kunnen bedruipen. Daarnaast is de bibliotheek niet kerkelijk gebonden, waardoor er veel meer mogelijkheden zijn om aan promotie- en ledenwerving te doen. De drempel om binnen te stappen of lid te worden is immers veel lager dan bij een bibliotheek van een kerk.”

Uit cijfers blijkt ook dat er elk jaar meer boeken worden verkocht, terwijl het bibliotheekbezoek afneemt. Hoe is dat in christelijke kring?
„De uitleningsaantallen wijzen erop dat mensen zeker niet bereid zijn eerder een boek te kopen dan er een te lenen. Wij hebben op dit moment in de bibliotheek in Numansdorp ook nieuwe boeken staan voor de verkoop. Ze worden wel af en toe verkocht, maar het loopt zeker niet storm. Boeken zijn over het algemeen duur. Voor grotere gezinnen is de bibliotheek een veel goedkoper alternatief dan boeken aanschaffen. En waarom zou je een boek van 20 euro kopen als je het drie weken kunt lenen voor 45 cent? Dit betekent wel dat christelijke bibliotheken ervoor moet zorgen dat ze steeds het nieuwste van het nieuwste op de planken hebben. Als ze daar met de pet naar gooien, loopt het bibliotheekbezoek drastisch terug.”

Stappen mensen nu makkelijker over van de openbare naar de christelijke bibliotheek?
„Nee, en dat is ook niet onze opzet. We willen aanvullend zijn. Jongeren zijn voor school toch vaak aangewezen op de openbare bibliotheek en een christelijke bibliotheek kan nu eenmaal niet alles bieden. We doen waar we goed in zijn: verantwoorde leesboeken bieden voor jongeren en ouderen en een ruime sortering theologie. Het is waar dat openbare bibliotheken leden verliezen, maar het gebeurt ook dat mensen die lid zijn van een christelijke bibliotheek bij de openbare bibliotheek informatieve boeken halen.”

Hebben christelijke bibliotheken voldoende personeel?
„Mij is geen geluid ter ore gekomen dat ook de christelijke bibliotheken kampen met personeelstekorten. Al deze bibliotheken draaien met vrijwilligers. Onze eigen bibliotheek in Numansdorp heeft er op dit moment dertien, met daarnaast nog twee vrijwilligers die boeken kaften. Ook als er een vrijwilliger afvalt, is er snel genoeg een nieuwe gevonden die er ook de schouders onder zet om het geheel draaiende te houden. Ik denk dat de christelijke bibliotheken met name floreren omdat ze worden gerund door vrijwilligers met hart voor de zaak.”

www.christelijkebibliotheken.nl.

Knelpunten
In het rapport ”De openbare bibliotheek tien jaar van nu” signaleert het Sociaal en Cultureel Planbureau een aantalknelpunten met betrekking tot de openbare bibliotheken. De belangrijkste:

Het gebruik van de openbare bibliotheek neemt sinds de jaren ’90 af. In 2005 waren 4 miljoen Nederlanders lid van de openbare bibliotheek: 2 miljoen kinderen en 2 miljoen volwassenen. Zij leenden in dat jaar met elkaar 135 miljoen boeken, tijdschriften, muziekbladen, cd’s, dvd’s en cd-roms. Tien jaar eerder waren er 4,5 miljoen leden die 180 miljoen materialen leenden.

De bibliotheek verliest het snelst aan populariteit bij mannen, werkenden en hoger opgeleiden. Alleen onder Turkse en Marokkaanse Nederlanders neemt het bibliotheekgebruik toe. Met name het bibliotheekgebruik onder Turkse en Marokkaanse tieners en jongvolwassenen is opvallend hoog; hoger dan onder hun autochtone leeftijdsgenoten.

De belangrijkste verklaring voor de teruggang in bibliotheekgebruik is de verminderde populariteit van gedrukte media. Eerst steeg de tijd die aan televisiekijken werd besteed, gevolgd door het gebruik van computer en internet. Dit maakt een omkeer van de trend onwaarschijnlijk.

Boeken worden steeds vaker gekocht of cadeau gekregen en steeds minder vaak geleend.

De personeelsproblematiek vraagt om snelle oplossing. Binnen enkele jaren begint een versnelde uitstroom van pensioengerechtigd personeel. Verder is er gebrek aan jonge mensen die kiezen voor een loopbaan in de openbare bibliotheek. Dit wordt veroorzaakt door het wat bedaagde imago van de sector en door het gebrek aan loopbaanperspectief (een weinig concurrerende salariëring en weinig omvangrijke banen). En ten slotte bestaan er voor de inhoudelijke vernieuwing van het bibliotheekwerk nog geen kant-en-klare opleidings- en bijscholingsmodellen.

Lezen in het gangpad
„Het is heel leuk om te zien hoe vooral kinderen helemaal in een boek verdiept kunnen zijn. Ze zitten dan midden op het pad tussen de boekenkasten en horen of zien niets meer. Ze lezen alleen maar”, zegt Jeanne de Waal-de Vos van de christelijke bibliotheek in Geldermalsen. Deze kerkbibliotheek is elke vrijdagavond geopend van 19.00 uur tot 20.15 uur. Ze is gehuisvest in de dependance van de Rehobothschool aan de Laan van Leeuwenstein. Wie een boek wil lenen, betaalt daar 20 cent per drie weken voor. Daarna komt er voor elke week 10 cent bij. En op vrijdagmiddag mogen de leerlingen vanaf groep 5 boeken komen lenen.

Er is een bibliotheekcommissie, met een voorzitter, een penningmeester, een secretaris en twee algemene leden. Een aantal vrijwilligers helpt bij het uitlenen van de boeken.

„We hebben rond de 170 leden, de kinderen niet meegeteld”, zegt De Waal-de Vos. „De bibliotheek gaat uit van de gereformeerde gemeente van Tricht-Geldermalsen. Ieder jaar krijgt de kerkenraad een verslag over het reilen en zeilen van de bibliotheek. Verder zijn er leden uit de gereformeerde gemeente in Nederland en uit de oud gereformeerde gemeenten.”

Volgens haar gaat het om een „goedlopende bibliotheek.” Hoeveel boeken er precies worden uitgeleend, is met het computersysteem niet na te gaan.

De boekerij telt rond de 5000 titels, weet De Waal-de Vos. „Dat zijn prentenboeken, kinderboeken, romans en theologische werken. Verder hebben we een aantal vertel-cd’s en luisterboeken voor kinderen.” De meeste boeken worden uitgegeven bij reformatorische uitgevers. „We proberen zo veel mogelijk rekening te houden met onze achterban.”

Volgens De Waal-de Vos is het „absoluut niet moeilijk” om personeel te krijgen. „De mensen die we benaderen zijn doorgaans enthousiast.”

„Biebbezoek nog niet dramatisch”
Hoe vergaat het een openbare bibliotheek in een plaats waar veel christenen wonen? „Ook bij ons is de trend duidelijk zichtbaar dat het aantal bezoekers de laatste jaren terugloopt”, zegt Annelies Kremer van bibliotheek Rijssen-Holten.

De cijfers zeggen genoeg. Bedroeg het aantal uitleningen in 1991 nog 420.000 per jaar, in 2007 was dat bijna 391.000. Vijf jaar geleden telde de bibliotheek nog bijna 10.000 leden, vorig jaar stond dat aantal op ruim 8800 leden. „Je kunt aan de verhouding tussen het aantal leden en het aantal uitleningen duidelijk zien dat er in 1991 meer gelezen werd dan nu”, zegt Kremer. „Het is duidelijk dat het in deze eeuw minder wordt.”

Toch is het volgens haar „nog niet echt dramatisch” in Rijssen. „Ruim een derde van de inwoners van Rijssen is lid van de bibliotheek, terwijl dat percentage in bijvoorbeeld Hengelo 25 is.” Onderzoek wijst volgens haar uit dat ook in andere gebieden waar het geloof belangrijk is veel mensen lid zijn van een bibliotheek.

Hoe het komt dat het in Rijssen wel meevalt? „Je merkt duidelijk dat dit een christelijk plaats is. Jongeren in christelijke gezinnen lezen gemiddeld meer.”

Dat neemt niet weg dat het ook in Rijssen vooral vrouwen zijn die de bibliotheek bezoeken. „En dan vooral vrouwen boven de 40”, aldus Kremer. De bieb doet daarom mee aan landelijke initiatieven op het gebied van digitalisering, om tegemoet te komen aan de wensen van vooral jonge gebruikers.

Maar het blijft lastig jongeren aan de bieb binden, zegt Kremer. „Voor informatie hebben ze de bibliotheek duidelijk niet meer nodig. Google is ervoor in de plaats gekomen. Toch proberen we ze via allerlei activiteiten binnen te krijgen. En we proberen te zorgen dat hier jongeren rondlopen, als bijbaantje, of bijvoorbeeld voor een maatschappelijke stage.”