Op het 5 Mei Plein sprak premier Tusk meer over de agressie van zijn oostelijke buurland –Rusland– dan over wat de westelijke buur –Duitsland– in het verleden misdreef. Terwijl defensieminister Brekelmans wees op het belang van samenwerking in de NAVO en de Europese Unie, werden pro-Palestina-activisten weggesleept die de plechtigheid verstoorden. En net voordat Tusk met zijn Nederlandse collega Schoof het bevrijdingsvuur ontstak, werd hij door beveiligers weggevoerd omdat er een rookbom op het podium werd gegooid.

De actualiteit kwam nog dichterbij toen acht vlaggen naar de top van hun mast werden gehesen. Die van de Verenigde Staten ging te vroeg en wapperde boven de andere uit. America First.

Duitsers

„Vrijheid is kostbaar; vrijheid moeten we elke dag met elkaar beschermen en bewaken”, zegt premier Schoof voordat hij de fakkel ter hand neemt. Zojuist zijn vele honderden mannen en vrouwen aan hem voorbijgetrokken die zich daarvoor als militair hebben ingezet of dat nog steeds doen. Het jaarlijkse Vrijheidsdefilé heeft ditmaal een internationaler karakter. Militairen uit twaalf landen marcheren mee. Voor het eerst ook Duitsers. „De vijanden van toen zijn de bondgenoten van nu.”

Prof. mr. Pieter van Vollenhoven vertegenwoordigt het koningshuis, zoals vroeger zijn schoonvader prins Bernhard dat deed. De Canadese gouverneur Mary Simon is met haar man naar Nederlands ”stad der bevrijding” gekomen. Op de voorste rij zitten ook hoogbejaarde veteranen, zoals de 104-jarige Johan Geneuglijk uit Scherpenzeel en de 99-jarige Willem Wilbrink uit Arnhem.

Bijna vijftig oud-militairen die tijdens de Tweede Wereldoorlog dienden, maken de herdenking in Wageningen mee: 23 uit Canada, 17 uit Groot-Brittannië, 8 uit Nederland en 1 uit Polen. De Britten worden elk jaar door een groep taxichauffeurs naar Nederland gebracht. Daar krijgen ze stormachtig applaus.

Elk jaar schrijven Wageningse tieners in april brieven aan veteranen en oud-verzetsstrijders. Op het grote, stille plein leest Inde van der Sterre (13) nu haar brief voor. Over haar overgrootvader, die predikant was, maar tijdens de oorlog zelden thuis kon zijn omdat hij in het verzet zat. Toen hij een keer thuis was, kwamen de Duitsers. Hij kon ontsnappen doordat zijn vrouw de aandacht van de overvallers afleidde: ze gaf haar baby een klap op zijn achterwerk. Het kind zette het op een krijsen en zijn moeder zei verontwaardigd: „Kijk eens wat jullie gedaan hebben!”

Voorrecht

De vrijheid voelt niet meer zo vanzelfsprekend, zegt de Oldebroekse burgemeester Haseloop-Amsing, voorzitter van het Nationaal Comité Herdenking Capitulaties 1945 (Wageningen45). „Oekraïne, het Midden-Oosten, Soedan”, somt ze op. Achter haar staat hotel De Wereld, waar in 1945 werd gesproken over de capitulatievoorwaarden. „Maar de strijd voor vrijheid stopte nooit. Vrijheid vraagt iets van ons: moed, keuzes, mensen die durven op te staan. Vrijheid is geen bezit; het is een opdracht, elke dag weer.”

Met haar Wageningse collega Vermeulen plaatst Haseloop een krans bij het monument. Na het taptoesignaal worden de slachtoffers in stilte herdacht. Terwijl de Koninklijke Militaire Kapel Johan Willem Friso het Wilhelmus speelt, gaat de Nederlandse vlag in top.

Minister Brekelmans wijst erop dat vrijheid „een uniek en zeldzaam voorrecht” is. Hij wijst op „de helden op de voorste rij”, die zich voor die vrijheid hebben ingezet. In NAVO en EU hebben „oude vijanden zich verenigd omdat het monster van de oorlog altijd weer opstaat”.

Pro-Palestina-activisten vinden dat het moment om aandacht te vragen voor de strijd in Gaza. Agenten stormen het plein over en slepen de demonstranten weg. Brekelmans spreekt verder. „Onverstoorbaar”, krijgt hij even later als compliment van de ceremoniemeester.

Oekraïne

Speciale aandacht is er ditmaal voor de Polen. Eerst al met het verhaal van Joke Gerritsen-Martens, die als dertienjarig meisje haar vader hielp toen die Poolse parachutisten naar het veer bij Driel bracht waar ze de Rijn wilden oversteken. Het heeft volgens haar veel te lang geduurd voordat de Poolse militairen de erkenning kregen die hun toekwam.

Premier Tusk wijst erop dat de Tweede Wereldoorlog in Gdanks begon, zijn geboorteplaats, waar hij nog steeds woont. „De oorlog bracht dood en ellende op ongekende schaal.” Al snel noemt hij de slachtoffers die in zijn land door de Sovjet-Unie zijn gemaakt, ook in het communistische tijdperk. En kijk nu, „dit is al het derde jaar dat we de bevrijding herdenken in de schaduw van Russische agressie”.

Tusk spreekt over de „misdadige” aanval op Oekraïne, over „Russische wreedheid” in een oorlog die al 1167 dagen duurt en meer dan een miljoen mensen het leven heeft gekost. De Europese en transatlantische samenwerking moet worden versterkt, zegt de Poolse regeringsleider. „Solidariteit is nodig om te voorkomen dat het kwaad onze toekomst zal bepalen. De tijd van vrolijke zorgeloosheid is voorbij.”

Rode rook

Hoog in de lucht komen historische helikopters en vliegtuigen over. Dan volgt de optocht op de grond. Militairen, muziekkorpsen, voertuigen, ze gaan allemaal onder de banier door waarop het motto staat: ”Vrijheid, jij maakt het verschil!”

Het publiek klapt, vergrijsde veteranen zwaaien. Een witte tank van de Verenigde Naties wordt gevolgd door een wagen met bewoners van het Arnhemse militaire tehuis Bronbeek. Groep na groep marcheert voorbij. Sommige veteranen hebben wat moeite om in de pas te lopen; het is ook al zo lang geleden dat ze dat dagelijks moesten doen.

Van Vollenhoven stapt in een jeep. De premiers vertrekken per auto; zij gaan een paar honderd meter verderop het bevrijdingsfestival openen. Maar weer doen activisten van zich spreken; ze slagen erin een rode rookbom op het podium te gooien. IJlings worden de premiers afgevoerd, maar ze komen al snel weer tevoorschijn. Zo onbeschermd als Tusk op het open plein zijn toespraak hield, zo goed wordt hij afgeschermd als hij het festival verlaat.

Inmiddels heeft Inde van der Sterre –het meisje dat de brief voorlas– een herdenkingstegel in het plaveisel van het 5 Mei Plein gelegd: ”Wageningen 5 mei 2025. 80 jaar vrijheid. Jij maakt het verschil.”