„Dit besluit kan grote gevolgen hebben voor kerken”, zegt Joost Schelling over het plan van de formerende partijen om de giftenaftrek flink te beperken. Als kerkleden daardoor hun giften terugschroeven en de kerk die niet op peil weet te houden, kunnen zomaar fundamentele kwesties op tafel komen.

Als directeur van de vereniging van kerkrentmeesters in de Protestantse Kerk in Nederland weet hij dat de financiën nu soms al lastig zijn. „Stel dat de diaconie straks minder geld krijgt. Dan kun je zeggen dat er helaas minder geld beschikbaar is voor hulp aan armen. Maar je hebt ook te maken met kerkrentmeesters die zeggen dat er geld nodig is om de financiën rond te krijgen. Zij zullen zeggen: anders moet er op termijn een predikantsplek vervallen of moeten we het gebouw uit.”

Ook goede doelen maken zich grote zorgen over de plannen van PVV, VVD, NSC en BBB om de giftenaftrek grofweg te halveren. Dat zal volgens hen een negatief effect hebben op hun inkomsten en daarmee op hun „onmisbare werk” voor de samenleving.

Hoeveel inkomsten zullen zij verliezen als de coalitiepartijen hun plannen doorzetten? Het aantal Nederlanders dat geld geeft aan de kerk of goede doelen zal niet afnemen, zegt hoogleraar filantropie Paul Smeets van de Universiteit van Amsterdam. „Mensen geven niet alleen om giftenaftrek te krijgen.” Maar zij zullen wel mínder geld doneren, voorspelt hij. „Dat geldt met name voor vermogenden, die bijvoorbeeld hun bedrijf verkopen en de opbrengst deels aan een goed doel geven.”

„Giften voor goede doelen zullen met minstens 3,5 procent dalen ” - Paul Smeets, hoogleraar filantropie

Op basis van onderzoek naar geefgedrag voorspelt Smeets dat de giften met minstens 3,5 procent zullen teruglopen. Dat komt neer op een daling van zeker 56 miljoen euro per jaar. Voor kerken is zijn boodschap minder hard. „Ik verwacht dat de daling bij kerken kleiner zal zijn.”

Betrokkenheid

Het idee dat kerken minder getroffen worden dan goede doelen, stelt Schelling niet gerust. „Het is sterk afhankelijk van de betrokkenheid van leden. In kerken met veel kleine gevers aan de rand van de kerk, zullen leden sneller geneigd zijn hun bijdrage te verlagen. Daar zullen de gevolgen groter zijn. Los daarvan kan het ertoe leiden dat kerkgangers kritischer gaan kijken naar hun giften als geheel. Dan blijft hun gift aan de kerk misschien wel op peil, maar gaan ze minder geld doneren aan bijvoorbeeld het Rode Kruis.”

Schelling, die ook voorzitter is van Schuldhulpmaatje, een vrijwilligersorganisatie die mensen met schulden bijstaat, vindt de versobering van de giftenaftrek hoe dan ook zorgelijk. „Dit gaat niet alleen over kerken. Schuldhulpmaatje, maar ook een vrijwilligersorganisatie als Present, is behoorlijk afhankelijk van giften. Dit zet het hele maatschappelijk middenveld nog verder onder druk.”

Hoogleraar Smeets vindt het besluit om de giftenaftrek te beperken „kort door de bocht”. Er is alleen gekeken naar de kosten, en niet naar de opbrengsten daarvan voor de maatschappij, zegt hij. „Mensen realiseren zich vaak niet hoe belangrijk goede doelen zijn. Kerken zorgden al voor de armen lang voordat de overheid dat deed. En met steun van goede doelen zijn veel medicijnen ontwikkeld. Dit is echt een dreun. De politiek moet goed nadenken of zij dat wil.”

Grote pot

Wanneer de plannen doorgaan zullen kerken en goede doelen meer energie moeten steken in geldwerving, zegt Schelling. Zij kunnen dan niet meer wijzen op het fiscale voordeel van geven. Zijn advies: maak vooral duidelijk waarvoor de giften nodig zijn. „Laat zien dat je naast inkomsten uit bijvoorbeeld verhuur van het kerkgebouw giften nodig hebt om de predikant te betalen, voor onderhoud of voor kerkelijke activiteiten. Bij de Actie Kerkbalans (waarmee de Protestantse Kerk in Nederland en de Rooms-Katholieke Kerk jaarlijks geld inzamelen, red.) zien we dat gemeenten die duidelijk communiceren meer geld ophalen dan gemeenten die alleen inzamelen voor de grote pot. Dat gaat nog belangrijker worden.”