Dinsdag: 2184, maandag: 2175, zondag: 2145. Al meer dan twee weken achtereen ligt het aantal asielzoekers in Ter Apel hoger dan 2000. Voor al die dagen maakt het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) 15.000 euro over naar de gemeente Westerwolde.

Al jaren is er gesteggel over de overschrijding van het maximumaantal asielzoekers dat mag verblijven in Ter Apel, de aanmeldlocatie waar vreemdelingen als eerste naartoe gaan bij aankomst in Nederland. In de overeenkomst tussen het COA en de toenmalige gemeente Vlagtwedde (nu Westerwolde) uit 2010 wordt afgesproken dat er maximaal 2000 vreemdelingen zouden verblijven in de opvanglocatie.

Maar er zitten regelmatig meer mensen. In oktober 2021 is de gemeente het zat, en stuurt ze een brief naar het COA. Als er binnen vier dagen geen verbetering is, gaat de gemeente „verdere stappen” zetten „om de gemaakte afspraken af te dwingen’’. Er volgt eind 2022 een traject van mediation, maar de opvang blijft bij tijden te vol. En dus stapt de gemeente alsnog naar de rechter. Die oordeelt dat het COA ervoor moet zorgen dat er vanaf 22 februari 2024 dagelijks niet meer dan 2000 mensen in Ter Apel mogen zitten. Op straffe van een dwangsom van 15.000 euro per dag, oplopend tot maximaal 1,5 miljoen of honderd dagen. De dwangsom moet volgens de rechter substantieel zijn, zodat het COA een prikkel heeft om de afspraken na te komen.

Even lijkt het rechterlijke vonnis effect te hebben: zo’n twee weken lang blijft het aantal mensen tussen de 1900 en 2000. Tot 9 maart, als het aantal op 2002 ligt. Daarna telt het COA steeds meer dan 2000 mensen. In totaal is het COA de gemeente inmiddels 300.000 euro verschuldigd.

Goochelen

Marco Visscher, fractievoorzitter van Gemeentebelangen Westerwolde, de grootste partij in de raad, heeft de hoop op een oplossing opgegeven, vertelt hij dinsdag telefonisch. „We waren blij dat de rechter tegen het COA heeft gezegd: Afspraak is afspraak. Maar we verwachten dat het COA de komende tijd honderd dagen lang boven de 2000 mensen zal komen. Dan is het maximum van de dwangsom bereikt.” Wat de gemeente dan gaat doen? „Daarover is nog niets besproken. Wellicht moeten we nogmaals naar de rechter.”

Eerder schreef Visscher in een blog dat het COA volgens hem „goochelt” met cijfers, door mensen niet mee te tellen die slechts een dagdeel in Ter Apel verblijven. Het gaat om een dag of zeven. De gemeente is hierover in gesprek met het COA, zegt Visscher. „Maar eigenlijk maakt het niet zo veel uit of die grens van 1,5 miljoen nu zeven dag eerder of later wordt bereikt.”

Het is ons niet om het geld te doen, maar deze dwangsom is niet voldoende om tot een oplossing te komen

Die 1,5 miljoen is „peanuts” voor het COA, zegt Visscher. „Het is ons niet om het geld te doen, maar deze dwangsom is niet voldoende om tot een oplossing te komen.” Hij verwijst naar berichtgeving van De Telegraaf van begin deze week. Noodopvang, zoals in hotels, kost het Rijk volgens de krant zo’n 4 miljoen euro per week. „Dat kunnen ze ook betalen.”

De toekomst ziet Visscher somber in. „Richting de zomer, als de weersomstandigheden beter worden, zien we altijd een hogere instroom. Andere gemeenten zullen nog steeds niet geneigd zijn om extra opvang van ons over te nemen.” Van de spreidingswet, die asielzoekers eerlijker moet verdelen over gemeenten, verwacht de Groninger niet veel. „Ik denk dat die pas volgend jaar effect zal hebben. Als hij al gaat worden toegepast, want dat is met de vier onderhandelende partijen nog maar de vraag.” Ook op het indammen van de toestroom vestigt Visscher geen hoop. „De politieke wil zal er misschien zijn, maar we zitten vast aan Europese afspraken. Die verander je niet in een jaar, zo eerlijk moet je zijn.”

Het COA op haar beurt zit „klem”, zegt woordvoerder Jacqueline Engbers. „Ook zonder de prikkel van de dwangsom zou ons streven al zijn om hier niet meer dan 2000 mensen te hebben. Daar doen we onze uiterste best voor.” De doorstroom vanuit Ter Apel stokt echter, onder meer door een tekort aan plekken elders in het land. „Normaal gaan mensen na hun registratie door naar een azc. Maar nu is er op sommige dagen nauwelijks beweging, omdat alles al vol zit.” Ook de woningnood speelt een grote rol, zegt Engbers. „Ongeveer 18.000 mensen in de azc’s hebben al een status en zouden eigenlijk binnen veertien weken in een eigen huis moeten zitten. Zo’n 15.000 mensen uit deze groep wachten al langer dan die termijn.”

Ook zonder de prikkel van de dwangsom zou ons streven al zijn om hier niet meer dan 2000 mensen te hebben

Over de dagen dat de gemeente Westerwolde en het COA het oneens zijn met de gehanteerde telling, zijn de partijen nog in gesprek, geeft Engbers aan. „Wij kijken naar het aantal bezette bedden, de gemeente kijkt hoeveel mensen er een dagdeel aanwezig zijn.” Dat laatste is voor het COA onmogelijk te tellen, zegt de woordvoerder. „We zijn geen gevangenis. Mensen gaan naar de IND, naar de vreemdelingenpolitie of naar het dorp om boodschappen te doen.”

Marco Visscher van Gemeentebelangen is moedeloos over de situatie. „Het is hier nog altijd een drama. De groep overlastgevers is bij ons relatief groot, omdat andere gemeenten deze kansarme asielzoekers zeker niet willen hebben. Wat er nog zou kunnen helpen? Eerlijk gezegd ben ik bang dat er geen oplossing is.”