„Moskou en Bakoe kopiëren elkaar als het gaat om repressie”
De druk op de vrije pers in Azerbeidzjan loopt al maanden enorm op. Maar of dat met de presidentsverkiezingen te maken heeft?
Een smalle poort met een roestig hek leidt naar een binnenplaats. Die dient eveneens als openluchtopslag voor de nabijgelegen winkel net buiten het centrum van Bakoe. Vanaf daar leidt een wankele wenteltrap omhoog naar het kantoor. „Althans, kantoor, het is eigenlijk een appartement, dat we hebben omgebouwd tot redactieruimte”, vertelt Saman, redacteur bij een van de weinige onafhankelijke media die Azerbeidzjan nog kent.
Dat Saman en zijn collega’s vanuit de provisorische ruimte achter grenenhouten bureaus hun werk doen, heeft alles te maken met de beperkte bewegingsvrijheid van de vrije pers in Azerbeidzjan. „We moesten ons vorige kantoor verlaten nadat de autoriteiten druk op ons begonnen uit te oefenen”, vertelt hij. Vervelend, maar niets in vergelijking met de persoonlijke vervolging van verslaggevers, voegt hij eraan toe terwijl hij naar de tekst kijkt die aan een van de vergeelde muren hangt: „Elke journalist heeft het recht om zijn werk uit te oefenen zonder angst voor politie-invallen.”
En Saman, die om veiligheidsreden niet met zijn echte naam –en die van zijn medium– in de krant wil, kan het weten. Zelf kreeg hij vaker te maken met intimidatie vanuit de autoriteiten. „Dat gebeurt vaak nadat we iets publiceren over een taboeonderwerp: mensenrechten, corruptie, democratie. Zodra we daar iets over naar buiten brengen, dan wordt mijn naam publiekelijk besmeurd in de staatsmedia.”
Maar het kan nog erger, zo bleek de afgelopen maanden toen de repressie plotseling in een stroomversnelling kwam. Sinds eind november arresteerden de autoriteiten minstens tien journalisten, onder wie een collega van Saman. Het startschot van die hetze klonk toen de politie verslaggevers van AbzasMedia arresteerde bij een inval op de redactie, waar de journalisten zich voornamelijk bezighouden met corruptie. Sindsdien opereren de resterende Abzasjournalisten vanuit het buitenland.
Negen verslaggevers zitten nog altijd vast onder verdenking van onder andere het ”smokkelen van buitenlands geld”. Mocht het tot een veroordeling komen, dan riskeren ze maximaal acht jaar cel. De journalisten zelf ontkennen de aanklachten. Ze menen dat hun arrestatie te maken heeft met de onderwerpen waarover ze publiceren. De 151e plaats die Azerbeidzjan op de persvrijheidsindex van Verslaggevers Zonder Grenzen inneemt, is wat dat betreft een veeg teken.
Ook Saman heeft geen twijfel over de reden achter de arrestaties. „AbzasMedia bracht vlak voor de inval een serie artikelen naar buiten over de rijkdom van hooggeplaatste regeringsfunctionarissen en de familie van president Alijev. Je hoeft geen genie te zijn om het verband te leggen.”
Algehele verstikking
Wat opvalt is de timing van de heksenjacht, vlak voor de presidentsverkiezingen van deze woensdag. Mensenrechtenorganisaties wezen de afgelopen tijd op een mogelijk verband tussen de arrestaties en de stembusgang. Al wijst Saman die suggestie van de hand. „De verkiezingen in Azerbeidzjan zijn een formaliteit. Het staat al lang vast wie er wint, dus waarom zouden ze die paar kritische stemmen om die reden de mond snoeren? Het is eerder onderdeel van de algehele verstikking van onafhankelijke media.”
Ook voorzitter van journalistenbelangengroep Yeni Nasil, Arif Alijev (geen familie van de president), twijfelt of er een verband bestaat tussen de verkiezingen en de toenemende repressie. „Ik vermoed dat het eerder te maken heeft met diplomatiek gedoe achter de schermen”, vertelt hij in een kaal kantoor waar een straalkacheltje ternauwernood de winterkou in bedwang houdt.
„Ik denk dat het eerder met de kwestie Nagorno-Karabach te maken heeft”, refereert hij aan de Azerbeidzjaanse herovering van de voorheen etnisch Armeense enclave afgelopen najaar. „Daarna kwamen er felle reacties uit het Westen. Precies de landen waar het geld vandaan komt die veel onafhankelijke media in Azerbeidzjan financieren. Wellicht was dat tegen het zere been van de regering. Mogelijk dacht ze toen: nu is het genoeg.”
De stok om journalisten mee te slaan, had Bakoe sowieso al klaarliggen. Eind 2022 nam het parlement een mediawet aan die volgens talloze mensenrechtenorganisaties de nagel aan de doodskist was van de vrije pers.
De regels stipuleren onder andere dat journalisten zich moeten registreren bij de autoriteiten, inclusief opgave van adres, BSN en contactgegevens, waardoor ze in een mum van tijd op te sporen zijn. Ook lopen media die geld vanuit het buitenland ontvangen het risico op permanente sluiting.
„Het valt te vergelijken met de wet voor buitenlands agenten in Rusland”, ligt Saman toe. „Die is ook bedoeld om onwelgevallige stemmen het zwijgen op te leggen. Moskou en Bakoe kopiëren elkaar sowieso graag als het op repressieve methodes aankomt. Net als de Russische regering houdt de Azerbeidzjaanse regering niet van kritiek. Daarom moet elke alternatieve zienswijze het ontgelden.”
De echte naam van Saman en het medium waarvoor hij werkt zijn bekend bij de hoofdredactie van Trouw.
