Het huidige arbeidsmigratiebeleid is „heel erg gebaseerd op de wensen van werkgevers”, zegt Kremer. Het zou goed zijn als de overheid meer controle uitoefent. Zij erkent wel dat dat niet altijd kan. Om het vrije verkeer van personen in de Europese Unie (EU) kan je bijvoorbeeld niet zomaar heen. Dat is bovendien een „belangrijke Europese verworvenheid”. Maar de overheid heeft ook op andere beleidsterreinen manieren om arbeidsmigratie „in goede banen te leiden”. Bijvoorbeeld door het arbeidsmarktbeleid aan te passen.

Onderzoeker Paul de Beer werkt sinds begin dit jaar tijdelijk voor de raad als ‘toegevoegd expert’. Hij voegt toe dat het voor werkgevers makkelijk is arbeidsmigranten in te schakelen voor werk waarvan Nederlanders vinden dat ze daarvoor niet genoeg beloond worden. De snelle toegang tot arbeidsmigranten uit bijvoorbeeld Oost-Europa „neemt de prikkel weg om arbeidsomstandigheden te verbeteren” en de lonen te verhogen.

Naast de rol die arbeidsmigratie kan spelen bij het oplossen van personeelstekorten in belangrijke sectoren, keek de Adviesraad Migratie naar de effecten ervan op de gevolgen van vergrijzing. Steeds meer mensen gaan met pensioen, terwijl er relatief minder mensen werken. Om de verhouding tussen het aantal gepensioneerden en het aantal werkenden (de ‘grijze druk’) door middel van arbeidsmigratie op het huidige niveau te houden, zouden er jaarlijks zeker 150.000 arbeidsmigranten extra bij moeten komen in Nederland. In totaal telt dat op tot 3 miljoen mensen in 2040.

„De voorziene verhoging van de AOW-leeftijd naar 69 jaar rond 2050 zou een vergelijkbaar effect hebben op de grijze druk als de jaarlijkse komst van 50.000 extra arbeidsmigranten”, aldus de Adviesraad. Maar beide maatregelen zijn nodig als het kabinet de kosten beperkt wil houden. De toename van de grijze druk is volgens De Beer zo groot „dat je dat bijna niet met één van die instrumenten kan oplossen”.

De verkenning van de raad bevat geen aanbevelingen over wat de politiek móét doen, maar kan wel een basis bieden voor beleid, mogelijk in de aanstaande kabinetsformatie. Tijdens de campagne was arbeidsmigratie als onderdeel van het brede debat over migratie een belangrijk verkiezingsthema.