Als ze een dag goed gestudeerd heeft, beloont student Maud Stamsnijder (18) zichzelf met een lekker broodje of een dure koffie, die ze haalt in de kantine van de Haagse Hogeschool of op het station. „En ik vind zalm heel lekker, dus als ik lang heb gewerkt, mag ik van mezelf wel zalm.”

Jezelf belonen door kleine uitgaven te doen. In Amerika en het Verenigd Koninkrijk is er een term voor: treat culture, traktatiecultuur. De SNS bank heeft dit fenomeen nu ook in Nederland laten onderzoeken. Marktonderzoeksbureau PanelWizard ondervroeg in september van dit jaar ruim duizend Nederlandse 18-plussers, met spreiding in leeftijd, woonplaats, geslacht en opleidingsniveau.

Van alle ondervraagden had 72 procent zichzelf een week eerder nog getrakteerd op iets kleins. Bij jongvolwassenen - van 18 tot 35 jaar - ligt dat percentage hoger, op 78 procent. Maar van diezelfde jongeren hebben vier op de tien spijt van dit soort kleine uitgaven, terwijl dat bij een kwart van de 36-plussers het geval is. En bijna één op de drie heeft het gevoel dat het uit de hand loopt, meldt de bank.

Koffietjes

Stamsnijder is er zo’n 130 euro per maand aan kwijt, vertelt ze. Geld dat ze ook zou kunnen sparen. „Als ik stop met al die koffietjes houd ik aan het einde van het jaar een mooi bedrag over, daar kan ik van op vakantie. Maar bij die koffies denk ik elke keer dat het wel meevalt, omdat het zulke lage bedragen zijn. En eten is iets tijdelijks, niet iets dat je nog lang hebt staan, dan word je er ook niet meer zo mee geconfronteerd.”

En ze kan er ook wel echt van genieten. „Het is ook een rustmomentje in je dag. Omdat je op jezelf woont, zegt niemand even tegen je: Goed gedaan, goed gestudeerd”, legt ze uit. En goedkopere koffie of een goedkoper broodje? „Ik zou er op kunnen besparen, maar dan gaat die beloning een beetje weg.”

Ze denkt dat het misschien vroeger is ontstaan. „Toen had ik zakgeld en kon ik de hele tijd dingen kopen die ik alleen maar leuk vond. Dat heb ik er denk ik nooit helemaal uitgekregen.” Maar ze ziet het ook terug bij haar vader, die regelmatig koffie en een gebakje buiten de deur haalt. „Dan zegt mijn moeder: Je begint op papa te lijken.”

Impulsiever

Het lukt haar niet goed om die uitgaven te minderen, terwijl ze wel van zichzelf vindt dat ze goed met geld kan omgaan. Niet voor niets geeft ze zo’n vier uur per week financiële voorlichting op middelbare scholen en mbo’s, als bijbaantje. Daarnaast zit ze sinds kort in een adviesorgaan bij SNS, waar ze samen met anderen de stem van jongvolwassenen vertegenwoordigt. Ze is er niet in dienst.

Volgens Florien Cramwinckel, psycholoog bij SNS, zijn er meerdere verklaringen voor waarom mensen dit soort kleine uitgaven doen. „De grootste groep zegt: Ik wilde mezelf trakteren of verwennen. Een deel zegt: Ik dacht er niet echt bij na of ik wilde mezelf opvrolijken.”

Jongeren hebben er meer last van, omdat ze het minder goed kunnen overzien en in het algemeen impulsiever zijn dan ouderen, legt Cramwinckel uit. Jongeren verdienen meestal ook minder. Maar voor iedereen, jong en oud, geldt dat ons brein zo werkt dat we meer bezig zijn met nu dan met later. „Dus als je nu langs een koffietent loopt, denk je niet aan de lange termijn.”

Stamsnijder herkent dat wel. „Ik denk niet een paar dagen van tevoren: ik ga koffie kopen op het station. Het gebeurt vaak als ik het station binnenloop. Ik heb soms een fase van schoonmaakspullen. Dan wil ik heel graag de nieuwe eucalyptus bleek. En dan heb ik gestudeerd en zie ik het staan voor 2 euro en denk ik: nu kan het wel.”

Tip

Cramwinckel heeft een tip voor wie hier aan wil werken. „Het helpt om inzichtelijk te maken hoe vaak je dit soort uitgaven doet, door een apart potje te maken waarvan je dan koffie of broodjes kan kopen. Als je dat namelijk van je lopende betaalrekening doet, heb je niet door hoeveel je eraan uitgeeft, tot je aan het einde van de maand schrikt van het bedrag dat je hebt uitgegeven.”

Stamsnijder is er nooit door in de financiële problemen gekomen. „Dat komt ook doordat ik al mijn vaste lasten, zoals de huur en mijn telefoonabonnement, laat afschrijven op de dag dat ik mijn geld krijg. De rest is dan eigenlijk voor eten. En vaak geef ik aan het begin van de maand meer uit aan koffietjes dan aan het einde van de maand. Dan zit ik weleens krap en eet ik alleen maar pasta pesto.”

Voorpret

Volgens psycholoog Cramwinckel is bewezen dat mensen vaak geld uitgeven aan dingen waar ze niet per se heel happy van worden. „Geluksmomenten zitten namelijk veel meer in ervaringen, in dingen met anderen delen.” Dus in plaats van vijf keer per week koffie te halen voor jezelf, waardoor je er al minder van geniet omdat het normaal wordt, kun je beter één keer per week een vriendin op koffie trakteren en dan even bijpraten. „Dat levert veel meer vreugde op, dat realiseren we ons niet genoeg”, zegt de psycholoog.

En als je zin in iets hebt, koop het dan niet direct, geeft ze aan. „Geef jezelf tijd voor voorpret. Plan het in voor overmorgen en dan dus samen met een vriend of vriendin. Áls je dan kleine uitgaven doet om jezelf te belonen, make the most of it.”