Is perfectionisme een positieve of een negatieve eigenschap? In ”De perfectieparadox” beschrijft de Britse sociaal psycholoog Thomas Curran dat perfectionisme in eerste instantie vaak als ondeugd gepresenteerd wordt.
Wie in een sollicitatiegesprek gevraagd wordt wat zijn grootste zwakheid is brengt meestal zijn perfectionisme naar voren. Maar tegelijkertijd hoopt hij dat die eigenschap in zijn voordeel zal werken. In veel bedrijven en bedrijfstakken geldt perfectionisme immers als een pluspunt. Mensen die helemaal voor hun werk gaan, die wil je hebben. Daartegenover beklemtoont Curran dat perfectie per definitie een onbereikbaar ideaal is. Een waandenkbeeld. Volmaakte mensen bestaan alleen in rouwadvertenties en grafredes, zo citeert hij een medepsycholoog.
Curran onderscheidt drie vormen van perfectionisme. Zelfgericht perfectionisme komt uit de persoon zelf voort. Daarnaast is er sociaal opgelegd perfectionisme. Dan wil je voldoen aan de hoge eisen die de ander, of breder gezegd de maatschappij, aan jou stelt. De derde vorm is op anderen gericht perfectionisme. Je oordeelt hard over anderen die niet aan extreem hoge eisen voldoen. Uit allerlei onderzoek blijkt dat perfectionisme samenhangt met negatieve zaken als depressie, angst, wanhoop en onzekerheid. Vooral sociaal opgelegd perfectionisme is problematisch. Dat kan zelfs leiden tot zelfmoord.
Curran bestrijdt dat er ook een gezond perfectionisme is. Perfectionisme leidt ook niet tot betere prestaties op school of op de werkvloer. Perfectionisten lijken op overbemeste gewassen. Die gedijen niet. Een perfectionistische instelling leidt nauwelijks tot betere resultaten. Zeker niet in de werksituatie. Perfectionisten hebben de neiging om moeilijke taken uit te stellen uit vrees dat ze (in eigen oog) zullen falen.
Toch is Curran van mening dat het perfectionisme in de moderne samenleving sterk toeneemt. Hij spreekt van een mondiaal probleem. Zijn boek is echter in hoge mate geschreven vanuit de Amerikaanse en Britse situatie. Daarbij kijkt hij vooral naar jongeren die mede onder druk van hun ouders een plaats aan een elite-universiteit proberen te veroveren en hoger- opgeleiden die per se een schitterende carrière willen maken. In Oost-Azië kunnen ze er trouwens ook wat van, al gaat Curran daar niet nader op in.
In continentaal Europa is zo’n tomeloze inzet in het onderwijs en de werksituatie minder overheersend en wordt er kritischer naar gekeken. Vorig jaar schafte de medische faculteit van de VU het predicaat cum laude af om de stress bij studenten te verminderen. Andere universiteiten overwegen ook om die stap te zetten.
Curran ziet de moderne cultuur en met name het economisch bestel als de hoofdschuldige aan de toename van perfectionisme. Reclame roept de behoefte op aan steeds meer. Het is immers nooit genoeg. De sociale media voegen daar het hunne aan toe. Dagelijks loggen meer dan 2 miljard mensen in op Facebook of Instagram om geconfronteerd te worden met een meedogenloze concurrentie in perfectie en populariteit.
”De perfectieparadox” is een wat rommelig en schreeuwerig geschreven boek. Op zich relevante zaken worden vaak wel erg gechargeerd gepresenteerd. De kapitalistische economie geldt bij Curran als de grote boosdoener. Maar zijn boodschap dat we onze imperfectie moeten accepteren en dat het een keer goed genoeg moet zijn, is zeker van waarde.
Om het in Bijbelse termen te zeggen: „armoede of rijkdom geef mij niet; voed mij met het brood mijns bescheiden deels” (Spr. 30:8). Of vanuit het Nieuwe Testament: „en zijt vergenoegd met het tegenwoordige” (Hebr. 13:5).
Boekgegevens
De perfectieparadox, Thomas Curran; uitg. Spectrum; 269 blz.; € 22,50
