Christoffel en de Britse Kate wonen na hun huwelijk in 1869 weliswaar eerst in Den Haag en vervolgens in Scheveningen, maar Christoffels wieg stond in 1828 in Leeuwarden. Een volbloed Fries is hij, met later een diepe liefde voor de Hindelooper cultuur. De liefde voor Friesland zit zelfs zo diep, dat het echtpaar later besluit om niet alleen veel van hun schilderijen, maar ook de complete inboedel van hun villa ”Frisia” na te laten aan de noordelijke provincie.

De Friezen kunnen hun vreugde niet op en na de dood van Christoffel, in 1904, verhuist gaandeweg de antieke inboedel van Scheveningen naar Leeuwarden. Onder toeziend oog van Kate richt het Fries Museum aparte ”Bisschopskamers” in over het leven en werk van het kunstenaarsechtpaar. Maar hoewel het museum flink uitbreidt, komt de collectie Bisschop in 2012 toch in het depot terecht. Tot nu. Een jaar lang kan een rondwandeling worden gemaakt door het leven van Christoffel en Kate. Een echtpaar dat niet alleen succes heeft met hun schilderwerk, maar ook erg gezien is in de Haagse society van de 19e eeuw; zelfs kind aan huis is aan het hof van Koning Willem III en zijn vrouw Sophie.

Doorbraak

Christoffel Bisschop en de Londense Kate Swift zijn beiden van goede komaf en bekwamen zich, onafhankelijk van elkaar, in de schilderkunst. Na hun kunstopleiding maken ze, zoals in deze tijd gebruikelijk, kunstreizen en zij ontmoeten elkaar in… Scheveningen.

In hun zoektocht naar een eigen schilderstijl ontpopt zich al snel het verlangen naar vroeger, naar het leven en de kunst van de 17e eeuw. Christoffel heeft een intuïtief gevoel voor kleur en licht. Wat betreft zijn voorstellingen voelt hij zich het meest thuis bij schilders als Rembrandt, Vermeer en Pieter de Hooch. De ontdekking van het Friese Hindeloopen betekent een doorbraak voor Christoffel. Met zijn schilderijen van de Hindelooper samenleving wordt hij beroemd tot ver over de landsgrenzen. Het Italiaanse museum Uffizi vraagt Christoffel zelfs om een zelfportret. Dat komt te hangen in de galerij van beroemdheden.

Kate deelt Christoffels hang naar het verleden. Maar zij grijpt vaak terug op alledaagse taferelen uit het kinderleven in een boereninterieur, door anderen ”kindertoneeltjes” genoemd. Wat zoetig, maar passend bij een vrouwelijke kunstenaar uit de negentiende eeuw.

Netwerker

Kate is een uitstekende netwerker en legt de juiste contacten om afzet voor haar en Christoffels schilderijen te creëren. Tot in de hoogste kringen hebben zij vrienden; de band tussen Kate en koningin Sophie is hecht. Dat geldt overigens ook voor andere vrouwelijke schilderessen, zoals als Gerardina van de Sande Bakhuyzen, Margaretha Roosenboom en Sientje Mesdag-van Houten. Een schilderij dat ook nu in Leeuwarden opduikt is ”Haagse weeskinderen strooien bloemen op het pad der koningin”, 1874. Het is gemaakt door dit viertal Haagse schildersvriendinnen.

Niet alleen in hun schilderijen zoeken Christoffel en Kate de sfeer van de 17e eeuw, ook hun huis en atelier richten ze in met antiek. Ze zijn wars van zielloze massaproductie. Ambachtelijkheid, handwerk en materialen van vroeger, daar gaat het om in huize Bisschop. De bijeengesprokkelde collectie is breed: keramiek en tegels, houten beelden, waaronder een tweetal uit de 15e eeuw, kunstkastjes, oud zilver, waaiers, schilderijen van collega-kunstenaars, spiegels in kunstig gesneden lijsten, oosterse kleden en exotische stoffen. Villa Frisia is voor de Bisschoppen niet alleen een woonhuis, maar vooral ook een museum.

De tentoonstelling in Leeuwarden begint met rondgang door villa Frisia. Nadrukkelijk tikt de Friese stoelklok de bezoeker het verleden in. In vijf ‘kamers’ zijn het atelier en de woonvertrekken van de Bisschops nagebootst met daarin de originele meubels, siervoorwerpen, stoffen en kunst die ook op oude foto’s zijn te zien.

Daarna volgen de zalen met schilderijen van het echtpaar. De journalisten uit de negentiende eeuw wisten het al: „Juichend licht” en „weergaloze kleurenharmonie”. Het spat soms van het doek af, vooral in de Hindelooper zaal. Niet zelden maakt Christoffel de werkelijkheid ondergeschikt aan de compositie of de kleurstelling. Daarbij is het weglaten van een betegelde wand ter wille van de rust in het schilderij slechts een onbetekenend voorbeeld.

<InlineImage imgUrl="https://images.rd.nl/fill/w:2500/h:2500/plain/https%3A%2F%2Ferdee-prod-bucket-s3-001.ams3.cdn.digitaloceanspaces.com%2F19544773_e42767f0a4.JPG" caption=""De tijd gaat snel voorbij”, 1877-1878, Kate Bisschop-Swift. beeld Fries Museum" alt="19544773.JPG" template="article" />

Wat opvalt is de plaats die de Bijbel, de kerk en religieuze voorwerpen innemen op de schilderijen. Titels als ”De Heer heeft gegeven, de Heer heeft genomen”, ”Het dagelijks brood” en ”Arm en toch rijk” zijn veelzeggend. Het maakt extra nieuwsgierig naar de achtergrond en het denken van Christoffel en Kate. Waren zij godsdienstig? In de tentoonstelling blijft dat vaag.

Conservator Anne-Marie Segeren: „Op 18 november 1846 deed Christoffel belijdenis en werd daarmee lidmaat van de hervormde gemeente in Leeuwarden. Hij was van huis uit met de Bijbel opgevoed. Behalve Hindeloopen waren ook Bijbellezende vrouwen een favoriet onderwerp van hem. Soms zijn het jonge vrouwen, soms wat oudere. Mogelijk speelde het christelijke gedachtegoed een rol in deze voorstellingen. Maar we weten het niet zeker omdat er geen uitingen van Christoffel op dit punt zijn bewaard gebleven. Ik denk zelf –en schrijf erover in de catalogus– dat de christelijke waarden geloof, hoop en naastenliefde zeker in zijn werk naar voren komen. De kunstenaar schilderde bijvoorbeeld een aantal keer een jonge vrouw bij een collecteschaal in een kerkelijk interieur; en een vrouw die een aalmoes geeft aan een vrouw die aan de deur staat.”

Aanpakker

Toch blijft het gevoel wat hangen dat de tentoonstelling je voert lángs het leven van het echtpaar Bisschop, maar je niet meeneemt in hun leven. Segeren: „Er zijn helaas geen dagboeken van hen bewaard gebleven en ook geen brieven die Christoffel en Kate elkaar schreven. Hierdoor is het moeilijk om een wat persoonlijker beeld van de mensen achter de kunstenaars en verzamelaars te schetsen: wat hen echt dreef, waar ze gelukkig van werden, waarom ze bepaalde keuzes maakten. In die tijd zijn af en toe wel korte karakterschetsen verschenen, maar die zijn op z’n negentiende-eeuws en behoorlijk flatterend.”

Wel is er andere correspondentie bewaard gebleven en opgenomen in de collectie van het museum. Segeren: „Dan gaat het bijvoorbeeld om brieven van Kate aan het Fries Museum waarin de schenking en verhuizing van de collectie van Scheveningen naar Friesland werd geregeld. Uit de toon van die brieven blijkt dat Kate een aanpakker was; ze hield er niet van als de dingen niet gingen zoals zij wilde.

Persoonlijke brieven van de twee aan anderen zijn ook nauwelijks bewaard gebleven. In een particuliere collectie bevinden zich wel brieven die Christoffel van vrienden kreeg toen hij nog in de leer was bij verschillende meesters. Ook bestaan er brieven aan Kate, afkomstig van koninklijke relaties, onder wie Elisabeth zu Wied, de koningin van Roemenië, en van Marie van Oranje-Nassau en haar dochters. Deze zijn semi-formeel van toon, hoewel Elisabeth soms wat persoonlijker schreef. Mogelijk is er nog correspondentie in het archief van de Zu Wied-familie in Neuwied te vinden, maar dat was op het moment dat wij met het onderzoek bezig waren jammer genoeg niet toegankelijk. Dit is helaas alles wat er op dit moment bekend is over het privéleven van het echtpaar. Hierdoor is het inderdaad moeilijker om echt dicht bij ze te komen, zoals dat bijvoorbeeld bij Vincent van Gogh wel mogelijk is.

Uit de weinige bronnen kunnen we slechts opmaken dat Christoffel en Kate een goed en prettig huwelijk hadden. Ze vulden elkaar aan en ondersteunden elkaar.”

De tentoonstelling ”Christoffel & Kate Bisschop. Verlangen naar vroeger” is tot en met 7 januari te zien in het Fries Museum. Bij de tentoonstelling verscheen een gelijknamige catalogus (uitg. Waanders, Zwolle; 160 blz.; € 29,95)

Friesmuseum.nl