Gevechtsheli’s scheren laag over, zware explosies klinken, rookwolken stijgen op. Vuur! Een konvooi Leopard 2-tanks rukt grommend op over de stoffige vlakte van het Italiaanse oefenterrein Teulada in Zuid-Sardinië. Helikopters, tanks en artillerie schieten met scherp. Een A400M-transporttoestel dropt parachutisten op het oefenterrein, gesitueerd tegen een azuurblauwe Middellandse Zee.

Op het idyllische Sardinië komt de oorlog ineens ietsje dichterbij. De oefenscenario’s onder de Italiaanse zon zijn dagelijkse praktijk op amper 2500 kilometer afstand in Oekraïne. Medio februari vorig jaar hield niemand een Russische inval voor mogelijk. Toch gebeurde het onvoorstelbare. Een bloedige oorlog met honderdduizenden doden en gewonden op Europees grondgebied.

De NAVO neemt met Noble Jump 2023 op Sardinië de Russische dreiging serieus. Het bondgenootschap traint tijdens deze alarmeringsoefening om paraat te staan, mocht het conflict met Rusland in Oekraïne uit de hand lopen bijvoorbeeld. De flitsmacht van de NAVO oefent wekenlang met pakweg 2200 militairen uit zeven landen. Het bondgenootschap kan de eerste 1300 troepen van deze snelle reactie-eenheid –„de speerpunt”– binnen twee dagen inzetten. Overal ter wereld. De rest van de brigade volgt binnen zeven dagen.

Nederland zet pakweg 650 militairen in voor Noble Jump. Pantserinfanteristen, genietroepen, geneeskundige eenheden en manschappen van de luchtverdediging. Ook Duitsland, Noorwegen, Tsjechië, België, Luxemburg en Letland leveren troepen voor de gevechtseenheid onder Duits commando. De bondgenoten hebben samen 500 voertuigen verscheept, waaronder Leopard 2-gevechtstanks, pantserhouwitsers, CV-90-pantservoertuigen, Tiger- en NH-90-helikopters en drones. Elke eenheid schiet met scherp. Losse flodders liggen thuis.

Eerste schot

In de vallei op Sardinië hangt voor de start van de oefening een dreigende stilte. Gevechtseenheden nemen strategische posities in. Scherpschutters verstopt in de bosjes, Boxer-pantservoertuigen verscholen achter begroeiing. Een MB-voertuig met Spike-antitankgranaat staat op scherp.

Dan valt plotseling het eerste schot. Een Spike fluit door de vallei. Met een doffe dreun schakelt de antitankgranaat een vijandelijk, virtueel gevechtsvoertuig tegen de groene heuvelrug uit. Vier Nederlandse Boxers rossen over het terrein. De pantservoertuigen veroveren een kale heuvelrug. Troepen stijgen uit en zoeken dekking. Machinegeweren ratelen. Granaten slaan in. De oprukkende vijand is echter te sterk. De eerste gewonden vallen – precies volgens het oefenscript. Een Boxer voert slachtoffers af naar een ‘gewondennest’.

Veiligheid

De NAVO past zich aan de veranderde veiligheidssituatie in Europa aan. „De snelle reactiemacht heeft nog nooit in deze omvang geoefend”, legt kolonel Tjeerd Blankestijn, plaatsvervangend commandant van de NAVO-flitsmacht, vrijdag uit in de brandende zon op Sardinië. „Voor het eerst kan ik beschikken over 100 procent van de benodigde manschappen en 100 procent van het materieel.” De eerste oefening telde 5000 man (2015), de tweede 7000 (2018) en 12.000 in de versie 2023. De brigadestaf is op volle sterkte.

Van de vier gevechtsgroepen (battlegroups) van de flitsmacht levert de Nederlandse krijgsmacht er één. Bovendien levert Nederland dit jaar de speerpunt (spearhead) van de flitsmacht, die bij een conflict er binnen twee dagen moet staan. „Nederland is bereid de zwaarste klappen in een oorlog op te vangen”, benadrukt Blankestijn. „De landmacht moet daarvoor wel op z’n tenen lopen, evenals onze luchtverdediging.” De krijgsmacht lijdt nog altijd onder de harde bezuinigingen van afgelopen decennia

De NAVO-oefening op Sardinië is realistisch, stelt de hoge militair. „We maken het onszelf moeilijk. Gevechtseenheden weten vooraf niet welke doelen ze moeten uitschakelen. Bovendien moeten de troepen plotseling optreden onder commando van een andere nationaliteit om elkaar vuursteun te geven.” De kolonel draagt een scherfvest. Helm op de borst, pistool op de heup.

Alle eenheden van Noble Jump 2023 schieten met scherp; niet ongevaarlijk in een hectische oefening. „Tanks, artillerie en gevechtshelikopters vuren tegelijkertijd over vriendschappelijk troepen heen.” Medische militaire eenheden staan paraat om eerste hulp te verlenen mocht het misgaan.

Nederland zet de Spike in, een peperdure antitankgranaat. „Voor één Spike kun je een leuke auto kopen”, legt luitenant-kolonel Niels Verhoef van 17 Pantserinfanteriebataljon uit Oirschot uit. Een Tesla? „Zondermeer.” De kosten van één schot schommelt naar verluidt rond de 100.000 euro. De opleiding voor de Spike vergt twee jaar. „Afschieten is daarom voor de schutter best een spannend moment.”

Slagkracht

De oorlog in Oekraïne is niet meer weg te denken in NAVO-oefeningen. Ook niet in Noble Jump 2023. „De flitsmacht toont de slagkracht van de brigade”, legt kolonel Blankestijn uit. „Met gevechtstanks, pantserinfanterie en antitankwapens.”

De plaatsvervangend flitsmachtcommandant mist Nederlandse tanks. „De oorlog in Oekraïne laat zien dat Nederland tanks nodig heeft”, zegt de hoge militair. „Het leger heeft een robuust, hoog mobiel gevechtsmiddel nodig dat doelen op afstand kan uitschakelen, maar zelf een tik kan incasseren.”

Tanks zijn een meer dan een welkome aanvulling. De NAVO vraagt Nederland al jaren tijd meer vuursteun op de mat te brengen. „Een oorlog als in Oekraïne moeten voeren zonder tanks is dodelijk”, benadrukt Blankestijn. De huidige achttien tanks voor Nederland, geleased van Duitsland, zijn volgens hem „onvoldoende.” Hoeveel zijn minimaal nodig? „Daar ga ik niet over.”

Versterkingen

Het slag om Sardinië is niet voorbij. De NAVO-flitsmacht stuurt versterkingen naar het slagveld. Zware Leopard 2-gevechtstanks uit Duitsland en Noorwegen nemen het gevecht over van de Boxers. De zware jongens spuwen vuur. Granaten fluiten over het oefenterrein en slaan in tegen de heuvelrug. Dikke rookpluimen stijgen op. Een Duitse Tiger-gevechtshelikopter komt laag overvliegen, blijft stil hangen en schiet gericht. Opnieuw sneuvelt een vijandelijke tank.

Noble Jump 2023 is ook niet overbodig voor een eventuele nieuwe taak van de flitsmacht, zegt schout-bij-nacht Peter Reesink op 10 kilometer hoogte in de Gulfstream, het vip-vliegtuig van de luchtmacht. „De flitsmacht kan een taak krijgen bij het naleven van een eventueel staakt-het-vuren tussen Rusland en Oekraïne”, legt de directeur Operaties van Defensie uit. Niet onder NAVO-vlag, in verband met de gevoeligheden in Rusland, maar op nationaal niveau. Concrete plannen ontbreken, benadrukt Reesink. De krijgsmacht brainstormt echter wel over dergelijke scenario’s. „Tijdens heisessies, onder het genot van een sigaar.”

Loopt het conflict met Rusland in Oekraïne uit de hand of stookt Moskou onrust op de Balkan, dan komt luitenant-generaal Nico Tak in actie. In crisissituaties geeft de commandant leiding aan 50.000 tot 80.000 landmachtmilitairen van de snelle reactiemacht van de NAVO. Met gevechtstanks, meervoudige raketartillerie en luchtafweer. De drie sterrengeneraal laat er geen misverstand over bestaan. Poetin kan er „absoluut” en „ijzersterk” van overtuigd zijn dat de NAVO de snelle reactiemacht in stelling brengt als één van de bondgenoten wordt aangevallen (artikel 5).

Ondanks de grote verliezen in Oekraïne blijft Poetin een levensgevaarlijke tegenstander, benadrukt Tak. „We hebben niet willen zien dat Rusland Oekraïne zou kunnen binnenvallen, het gevaar dreigt dat we nu niet willen zien Poetin nog steeds een levensgevaarlijk speler is. Poetin houdt niet op. Zijn doelstellingen, herstel van de grenzen van 1997 en denazificatie van Oekraïne zijn onveranderd.” Onderhandelingen leiden hooguit tot een staakt het vuren, niet tot vrede, stelt Tak.

Terwijl de dreiging van Rusland toeneemt, leidt de Nederlandse krijgsmacht officieren niet meer op voor het gevecht, meldde het Reformatorisch Dagblad eind maart. Cursussen tactisch optreden sneuvelen in het leger ten gunste van verplichte cursussen oordeelvrij communiceren. Het probleem doet zich voor op alle officiersopleidingen, concludeerden twee vooraanstaande onderzoekers van de defensieacademie NLDA.

Naar het front

Moet Tak naar het front met officieren die onvoldoende zijn opgeleid voor het gevecht? „Nee. Ik heb alle vertrouwen in mijn manschappen.” De generaal wijst erop dat de krijgsmacht zich op een „kantelpunt” bevindt in een veranderingsproces. „Decennialang hebben we ons beziggehouden met vredesoperaties. We moeten nu de blik veel meer richten op de ingrijpend veranderde veiligheidssituatie in de wereld.”

Defensie besteedt veel aandacht aan cursussen yoga, oordeelsvrij communiceren, diversiteit en inclusiviteit. Gaat Tak liever naar het front met een yoga-opgeleide officier of met een voor het gevecht opgeleide officier? „Dat is geen keus. Een officier met yoga-opleiding kan een uitstekende vechter zijn. De krijgsmacht moet aansluiten op de samenleving, waar ze uit komt.” Moet de krijgsmacht juist niet vooral aansluiten op de verslechterde veiligheidssituatie? „Absoluut. Die twee horen bij elkaar.”