Zwaar mitrailleurvuur ratelt over de open vlakte van Pabrade in Litouwen, op amper tien kilometer van de Wit-Russische grens. Vijf Mercedes-jeeps met zware .50 mitrailleurs rijden op hoge snelheid over een zandpad naar een oefendorpje.

Manschappen van 17 Pantserinfanteriebataljon uit Oirschot hebben opdracht vijandelijke troepen (lees: Russen) in het dorp uit te schakelen. Mitrailleurs spuwen vuur. De infanteristen springen onder vuurdekking uit hun open jeep en bestormen het eerste huis.

Een vuurgevecht volgt. Raak! De eerste Rus is geveld. Binnen een kleine drie kwartier zijn alle vijandelijke troepen uitgeschakeld. Missie geslaagd. De Koninklijke Landmacht leeft zich uit op het uitgestrekte oefenterrein van Pabrade.

De oefening is niet zomaar de zoveelste oefening. De inzet kent een serieus karakter. De militairen moeten per direct kunnen omschakelen naar een echt gevecht bij een eventuele inval van de Russische strijdkrachten. Niet voor niets ligt in wapendepots scherpe munitie klaar.

De militaire aanwezigheid is niet zonder reden. De Baltische staten en Polen voelen de hete adem van Rusland in hun nek. Zeker na de Russische inval in Georgië (2008), de annexatie van de Krim, de inmenging in Oost-Oekraïne en het neerschieten van vlucht MH17 (2014). Om maar iets te noemen.

Door deze ontwikkelingen worden opnieuw grenzen getrokken. „Op de Krim, in Oost-Oekraïne, maar ook in Syrië”, stelt brigadegeneraal Nico Tak vast. „Het gevaarlijke is dat de Russen de indruk hebben dat ze succesvol zijn met dit optreden.”

Afschrikking

In Estland, Letland en Litouwen heeft de agressieve opstelling van Rusland geleid tot het besef dat „de grote sterke oosterbuur niet te vertrouwen is”, legt luitenant-kolonel Ben Rijnenberg, defensieattaché in Litouwen, uit. De Baltische staten en Polen hebben daarom de NAVO gevraagd troepen te sturen.

Tijdens de NAVO-top in 2016 is besloten de oostgrens van het NAVO-gebied te versterken met vier multinationale bataljons. Behalve in Litouwen zijn ze ook gestationeerd in Estland, Letland en Polen. Zo’n achttien landen leveren wisselend troepen. In totaal meer dan 7400 man.

De NAVO-inzet heeft twee doelen: de Russen afschrikken en de bevolking geruststellen. „De troepen moeten er voor zorgen dat de Russen niet komen”, zegt luitenant-kolonel Rijnenberg. „Maar als ze toch komen, dan moeten de NAVO-troepen hen zo lang mogelijk tegenhouden.”

Nederland levert sinds 2017 tussen de 230 en 250 militairen aan de enhanced Forward Presence (EFP) in Litouwen, een vooruitgeschoven NAVO-battle group. Duitsland leidt de 1500 koppige gevechtseenheid in Litouwen. België, Nederland, Noorwegen en Tsjechië en IJsland leveren mensen en materieel.

Seedorf

De Nederlandse inzet in Litouwen doet sterk denken aan de stationering van militairen in Seedorf. Nederlandse troepen verdedigden daar van 1963 tot 2006 het NAVO-grondgebied tegen de Russen door een mogelijke opmars sterk te vertragen.

De opdracht in Litouwen is hetzelfde, de situatie totaal anders. De dreiging in de Baltische staten is diverser en vele malen complexer. De NAVO staat nog altijd tegenover tanks en pantservoertuigen van het Russische leger. Ouderwets staal op staal.

De Russische dreiging kent tegenwoordig echter vooral een hybride karakter. Moskou voegt niet-identificeerbare strijders en trollenlegers toe aan de reguliere strijdkrachten. In Litouwen heerst daardoor bijvoorbeeld een permanente informatieoorlog. Economisch, politiek, sociaal. Met desinformatie, met nepnieuws. „Rusland probeert verwarring te zaaien en de cohesie in de samenleving te ondermijnen”, zegt Rijnenberg. „Gevaarlijk.”

De Russen hacken regelmatig lokale nieuwssites en plaatsen nepnieuws. Ze gaan geraffineerd te werk, verklaart majoor Duarte Cigre, op het NAVO-hoofdkwartier in Vilnius, achter prikkeldraad. „Vaak geven ze een negatieve draai aan echt nieuws.”

Vorige week nog verspreidden de Russen –gemanipuleerde– foto’s van een Duits pantservoertuig dat in Litouwen een Joodse begraafplaats zou hebben vernield. Duitse militairen, Joodse graven. „De Russen spelen in op sentimenten in de samenleving.”

De NAVO staat echter paraat, verzekert majoor Cigre. Een legertje aan strategische informatiespecialisten scant doorlopend het nieuws om desinformatie te ontzenuwen. „Binnen een half uur hadden we het bericht over de Joodse begraafplaats rechtgezet: Nooit gebeurd.”

Langdurig

De aanhoudende Russische dreiging vereist waarschijnlijk een langdurige militaire aanwezigheid van extra NAVO-troepen in de Baltische staten. Hoe lang? „Zolang Litouwen wil dat we er zijn”, reageert de Duitse luitenant-kolonel Rouven Habel.

Nederland heeft deelname toegezegd tot 2021. Defensie werkt echter al aan een planning tot 2025, zegt luitenant-kolonel Rijnenberg. Begin volgend jaar stuurt Nederland vijf pantserhouwitsers. Om Litouwen te leren omgaan met dit zware geschut, dat ze binnenkort ook in hun arsenaal krijgen.

Litouwen legt een claim op de krijgsmacht. Kan Nederland naast de eFP-missie nog een andere uitzending aan? „Iets erbij kan, maar niet met gemak”, reageert generaal Tak. Een missie naar Mali misschien, nu op Frans verzoek? „Daar wordt op gestudeerd.”

Boxer

Een Boxer, een achtwielig pantservoertuig, rost over het ruige oefenterrein van Rukla, pakweg 75 kilometer boven de hoofdstad Vilnius. Nederlandse infanteristen uit Oirschot treden op als Russische troepen. Belgische militairen moeten de opmars van de Nederlanders vertragen. Manschappen rennen van boom naar boom. Schoten vallen. Gewonden ook.

De Russen lijken in werkelijkheid ver weg. De eFP-missie kan daarom rekenen op hoongelach van critici. „Om de noodzaak van onze militaire aanwezigheid te begrijpen, moeten we naar het grotere geheel kijken”, zegt generaal Tak in een gloednieuwe kazerne in Pabrade.

Tak tekent een kaart van Europa. Rond de Krim, Oekraïne, Kaliningrad en Tartus in Syrië zet hij zwarte cirkels. „Rusland is hier overal bezig zijn invloedssferen uit te bouwen.” Maar ook op de Atlantische Oceaan, met nucleaire onderzeeboten via Noorwegen richting IJsland „Om de transatlantische verhoudingen te verstoren.”

De vraag is hoe lang de pakweg 7400 extra NAVO-militairen in de Baltische Staten en Polen de Russen, die regelmatig met 130.000 man oefenen, kunnen tegenhouden. „De verdediging van de NAVO is gelaagd opgebouwd”, reageert Tak. Een flitsmacht is binnen 48 uur inzetbaar, een snelle reactiemacht kan in dertig dagen, dertig fregatten, dertig squadrons en dertig bataljons inzetten. Vier keer dertig.

Tanks

De Duitsers zetten bij de eFP-missie gevechtstanks in, de Noren CV-90-gevechtsvoertuigen. Nederland komt niet verder dan stel Boxers, Fenneks en een handvol jeeps. Wielvoertuigen, voor troepentransport of verkenningen, maar niet voor het echte gevecht. „Met die battle-taxi’s zit je zomaar vast.”

De tanks zijn verkocht. „Nederland mist daardoor slagkracht in Litouwen”, constateert sergeant-majoor Youri van 17 Pantserinfanteriebataljon uit Oirschot spijtig. „Nederland doet daarom niet mee voorin het terrein, waar het gevecht plaatsvindt.”

De tank is „onmisbaar”, verklaart overste Marc Veuger. „Ik heb op het slagveld graag een tank naast me. Dat Nederland z’n tanks heeft verkocht, zien we als een gemis.” Of daarmee een foute besluit is genomen, nee, daarover laten de militairen zich niet uit.

Wanneer de eFP-missie van de NAVO succesvol is? Luitenant-kolonel Rijnenberg reageert resoluut. „Als ze aan de andere kant van de grens voldoende zenuwachtig worden.”

Vechten tegen verveling

Nederlandse militairen vechten in Litouwen vooral tegen verveling. „Twee, drie dagen naar dezelfde boom kijken is niet uitdagend.” De NAVO-missie is militair gezien niet de spannendste. Maar goed ook.

Gert-Jan van Dierendonck (45), geestelijk verzorger (gv’er) bij 13 Lichte Brigade in Oirschot, heeft twee keer drie maanden gediend in Litouwen. „Een bijzondere missie”, reageert de aalmoezenier, veertien jaar in het vak. „Niet te vergelijken met Irak en Afghanistan bijvoorbeeld.” In Litouwen sneuvelen geen militairen. Directe dreiging is er ook niet.

De speciaal gestationeerde NAVO-troepen moeten in de Baltische staten en Polen het Russische leger afschrikken en de bevolking geruststellen. „Als de Russen de grens overkomen, is het echt oorlog. Onder Nederlandse militairen leeft het besef dan niet allemaal levend thuis te komen. Vooral twee jaar geleden.” Tot op heden houden de Russen zich rustig. Daarmee is de inzet vooralsnog een succes.

Knallen

De NAVO-missie heeft twee kanten, stelt de aalmoezenier. Nederland kan zich in Litouwen –samen met Duitsers, Belgen, Noren en Tsjechen– uitleven op uitgestrekte oefenterreinen aan de Wit-Russische grens. „Defensie mag in Nederland 100 gram TNT gebruiken, in Litouwen kilo’s tegelijk.” De gv’er glundert. „Dat geeft mooie knallen.”

Aan de andere kant is de NAVO-missie vooral ”show the flag”, laten zien militair present te zijn. „Dat is niet spannend. Een brigade-oefening kan op het hoofdkwartier vuurwerk opleveren, maar voor militairen in het veld, die drie dagen lang tegen dezelfde boom aankijken, niet.”

Militairen kijken met gemengde gevoelens naar de missie. De risicobeleving in Litouwen is heel anders dan op andere uitzendingen. „In Afghanistan mochten militairen niet zelfstandig de poort niet, in Litouwen halen ze met militaire voertuigen cola en chips in de supermarkt.”

Verveling ligt op de loer. Kleine akkevietjes groeien soms uit tot serieuze incidenten. „Ik heb twee commandanten die elkaar écht wilden aanvliegen, uit elkaar moeten halen en een bemiddelende rol kunnen spelen. Dat gebeurt meer dan eens.” Om verveling te voorkomen zet Defensie de laatste jaren extra sportfaciliteiten en onderwijsprogramma’s in.

Intimidatie

Russen intimideren graag. „Je kunt er gif op innemen dat er telefoons van militairen worden gehackt.” Tijdens zijn eerste uitzending in 2017 kreeg zijn vrouw in Nederland zelfs onverwacht allerlei Russische berichten op haar telefoon. „Heel intimiderend.”

Mobiele telefoons zijn daarom, uit vrees voor Russische hacks, in het veld verboden. Voor de digitale generatie militairen is dat behoorlijk afkicken. „Ik heb daarom in Litouwen het boek geïntroduceerd”, zegt Van Dierendonck met een grijns. „Kijk, zo sla je een bladzij om.”

Geestelijk verzorgers krijgen van militairen, tijdens de uitzending van een half jaar, de nodige zingevingsvragen. „Na een paar maanden steken vragen de kop op als: Wie ben ik, wat doe ik hier?” Tegenover een gv’er –met ambtsgeheim– kunnen ze vrij uitspreken.

Van Dierendonck werkt aan zingeving, vanuit „de wijze woorden van Jezus” van 2000 jaar geleden. „In een dienst heb ik het verhaal van de vier vrienden verteld, die een verlamde door het dak bij Jezus brengen. Ik heb daarbij de link gelegd naar de missie, waarin we, ook internationaal, moeten samenwerken. Dat sloeg aan.”

NAVO terug naar kerntaak

De NAVO verlegt haar koers. Noodgedwongen. Na de Koude Oorlog raakte de kerntaak van de alliantie –bescherming van het bondgenootschappelijk grondgebied– op de achtergrond. De NAVO pakte nieuwe uitdagingen op. Vredesmissies, stabilisatiemissies. In Joegoslavië, in Afghanistan.

Het Russisch optreden in Georgië, de Krim, Oost-Oekraïne en Syrië, maar ook de snelle modernisering van de strijdkrachten, noodzaakt de NAVO terug te keren naar haar kerntaak. De bewaking van Europa en het trainen voor het echte gevecht.

Geloofwaardige afschrikking is weer brandend actueel.