Flygskam. Dit Zweedse woord voor vliegschaamte is sinds 2018 in gebruik om aan te duiden dat we minder willen vliegen uit bezorgdheid over het klimaat. Als maatschappelijke tendenzen en zorgen in de taal zichtbaar worden, toont dat zonder meer aan dat ze ons raken. De klimaatcrisis is daar een duidelijk voorbeeld van.

Het toerisme is wereldwijd een van de belangrijkste economische sectoren. Het vormt een flinke bron van inkomsten en creëert veel banen, niet het minst voor vrouwen en jongeren. Maar helaas is toerisme ook een grote vervuiler.

Men schat dat de toeristische sector wereldwijd verantwoordelijk is voor ongeveer 8 procent van de uitstoot van broeikasgassen. In zeer toeristische landen is dat algauw het dubbele. Zo was het toerisme in Spanje in 2019 goed voor zo’n 12,4 procent van het bruto binnenlands product (bbp), maar het aandeel in de Spaanse ecologische voetafdruk kwam uit op 14 procent.

Verzadiging

In de eerste tien jaar van de 21e eeuw groeide het aanbod van goedkope vliegreizen enorm. Ook stimuleren de vele zoekmachines en vergelijkingswebsites ons om steeds vaker op reis te gaan. Zo ontstaat toeristische verzadiging of, met een Engelse term,
”overtourism”.

Voor veel mensen is een citytrip een gewoon weekenduitstapje geworden. Het internationale toerisme is gedemocratiseerd, dat wil zeggen voor velen bereikbaar geworden. In de Spaanse cultuur wordt dat opgevat als iets positiefs. Toch zitten er veel negatieve kanten aan. Toenemend toerisme vergroot het aanzien van de vakantiebestemmingen, waardoor de lokale bewoners met stijgende huurprijzen te maken krijgen. Ook de impact op het milieu is niet te onderschatten.

In de Glasgow Declaration on Climate Action in Tourism heeft de toerismesector beloofd dat de uitstoot tegen 2030 is gehalveerd. Tegen 2050 moet de sector uitstootvrij zijn. Maar hoe wordt dat gerealiseerd?

Dilemma

Corona perkte het toerisme enorm in. Doordat we minder reisden, nam de uitstoot drastisch af. De pandemie zorgde ervoor dat de toeristische sector voor het eerst goed op weg leek om de milieudoelstellingen van de Europese Unie voor 2030 en 2050 te halen. In 2020 stootte de toeristische sector in Spanje bijvoorbeeld 62,6 procent minder broeikasgassen uit dan het jaar ervoor. Zo’n reductie was ongekend. Dit illustreert wel hoe moeilijk het zal zijn om de nuluitstoot te bereiken, want normaal gespreken groeit de toerismesector jaar na jaar. Tenminste, als we geen drastische veranderingen doorvoeren.

Dit plaatst ons voor een zwaar dilemma: het toerisme is een belangrijke sector voor de economie, maar moet minder gaan uitstoten en duurzamer worden. Om op zowel het economische als het ecologische vlak vooruit te komen, moeten we met een multidimen-
sionale oplossing komen. Daarom analyseren wij verschillende mogelijke scenario’s om te kijken hoe de sector zodanig kan veranderen dat het toerisme verduurzaamt.

Veranderingen in de wijze waarop we consumeren, hebben weinig zin als we even veel consumeren als vóór de coronacrisis, hoe energie-efficiënt onze consumptie ook is. Buitenlandse toeristen uit naburige landen die al even energie-efficiënt willen zijn als wij en de trein verkiezen boven het vliegtuig, verminderen de ecologische voetafdruk van het toerisme met een kwart. Een aanzienlijk percentage, maar zeker niet voldoende.

Digitaal toerisme

We hebben meer ambitie en radicale veranderingen nodig. Dat betekent: minder en minder ver reizen. Digitaal toerisme zou een alternatief kunnen vormen voor traditionele vormen van reizen, al is een versnelde elektrificatie van het transport ook een mogelijkheid om het toerisme te verduurzamen.

Ook de horeca kan duurzamer worden. Wat ons eten betreft, is het beter om voor lokale voeding te kiezen. Hotels en restaurants zouden hun thermostaat laag kunnen houden en de isolatie van de gebouwen kunnen verbeteren.

We zijn ervan overtuigd dat het huidige toerisme, met zijn omvangrijke uitstoot van broekasgassen, niet acceptabel is. Als we lessen willen trekken uit de coronapandemie zit er maar één ding op: het toerisme terugdringen. Daarvoor zijn maatregelen nodig op het vlak van consumptie, mobiliteit, eten en energie. Inger Andersen, het hoofd van het VN-Milieuprogramma, zei: „We moeten stoppen met ons uitstelgedrag en werkelijk iets voor het klimaat doen.”

De Zweden hebben intussen het woord flygskam vervangen door het woord tagskryt (treintrots): ze zijn er nu trots op dat ze liever met de trein reizen dan met het vliegtuig.

De auteurs zijn onderzoekers aan de universiteit van Castilië-La Mancha (Spanje).
Bron: IPS/The Conversation.