Manfred Gans vond zijn ouders terug in Theresienstadt
Als een oorlog voorbij is, is hij nog lang niet voorbij. Vlak de nasleep ervan niet uit. Duitsland was na de capitulatie in 1945 een land vol verwoeste steden en ontheemde mensen. De wederopbouw duurde vele malen langer dan de oorlog zelf.
Te midden van de chaos reed een jonge Britse officier met zijn chauffeur van Goes naar Tsjechië. De remmen van zijn jeep deden het niet goed. Een schokdemper moest worden vervangen. Ze werden aangeklampt door Duitsers die voor de Russen vluchtten. Ze moesten langs militaire blokkades en dwars door het niemandsland van het Ertsgebergte. Maar Manfred Gans wilde voort. Hij wilde zijn ouders terugvinden. Of ze nog leefden, wist hij niet.
De officier was geen jonge Brit. Hij was een Duitse Jood. Zijn ouders hadden hem tijdig –in juli 1938– naar Engeland laten gaan. Zelf kwamen ze niet verder dan Nederland, doken onder in het Friese dorp Marssum, maar werden verraden en via Kamp Westerbork naar Bergen-Belsen vervoerd. En uiteindelijk naar Theresienstadt.
Dat hun levens niet in de gaskamers eindigden, was mede te danken aan een document dat vader Gans in zijn beenprothese had verborgen: daarop stond dat hij invalide veteraan uit de Eerste Wereldoorlog was en daarom bescherming verdiende.
Maar gevangen bleef hij wel, en zijn vrouw ook. Omdat ze Joden waren.
Toen Manfred Gans –die in het leger Freddie Gray heette– het kamp eindelijk bereikte, schrok hij toen hij zijn ouders zag. Ze waren vel over been. In het overbevolkte kamp gingen besmettelijke ziekten rond, zodat veel gevangenen na de bevrijding alsnog omkwamen. Manfreds ouders overleefden; andere familieleden bleken te zijn omgebracht.
De overlevenden bouwden een nieuwe toekomst op, in Israël en Amerika. Manfred trouwde in 1948 met het –eveneens Joodse– meisje dat hij negen jaar niet had gezien, maar met wie hij door briefwisseling contact had gehouden. Het duurde tot 1988 voordat ze met 37 andere vroegere Joodse inwoners terugkwamen in Borken, Manfreds vroegere woonplaats in Münsterland. Op scholen vertelden ze over de Holocaust, waarover in Duitsland na de oorlog vooral veel gezwegen was.
Op 29 juli 2016 vertrok een bus uit Goes, op weg naar Tsjechië. De generatie die de oorlog overleefde, was er niet meer. Achttien nazaten van de familie Gans reden dezelfde route als Manfred in mei 1945. Ze bezochten dezelfde plaatsen.
Daniel Huhn reed mee. Aan de hand van het familiearchief beschreef hij het verhaal van de ontheemde Duitse Jood die als Brits soldaat landde op de stranden van Normandië en deelnam aan de bevrijding van Westkapelle. Het is ook het verhaal van Three Troup, de geheime eenheid van de geallieerde strijdmacht die uit Duitse Joden bestond. Zo namen ze deel aan de herovering van Europa op het naziregime.
Manfreds boeiende verhaal verscheen in het Duits. Het is nu zo goed vertaald dat niet te merken is dat het een vertaling is. Dat alleen al is een compliment waard.
Boekgegevens
De herovering, Daniel Huhn; uitg. Balans; 256 blz.; € 22,95
