Al deze theorieën zijn onjuist óf niet aangetoond, stelt journalist dr. Richard Hoving in zijn nieuwe boek over deze V-Frau, zoals verraadsters werden genoemd. Hij acht het uitgesloten dat het mysterie van haar verdwijning ooit nog wordt opgelost. Intussen lijkt hij een lijntje dat hij zelf had naar Düsseldorf wel wat snel te hebben doorgestreept: het verhaal dat een oude man hem vertelde, week op een aantal onderdelen af van wat dezelfde man eerder had verteld, en dus deed Hoving geen verder onderzoek.

Hij was op het spoor gezet door een briefje in een onderzoeksdossier: ”Miep gevonden”. Zou het waar zijn? Maar het raadsel bleef onopgelost.

In de val

Op 6 mei is het honderd jaar geleden dat Maria Oranje in het Noord-Hollandse Bloemendaal werd geboren. Haar vader kwam uit Goes, haar moeder uit Vlissingen. Het gezin was gereformeerd; vader werd diaken in Bloemendaal. In 1935 verhuisden ze naar Soest.

Miep ging aan de Utrechtse universiteit studeren en werd in 1943 koerierster voor het verzet. Ze vervoerde papieren, wapens en munitie en bracht geallieerde piloten naar een schuilhut.

Eind december hielden de Duitsers haar aan bij het klooster van Lage Vuursche. Ze vonden illegale paperassen in haar tas en sloten haar op, eerst in Utrecht, daarna in Amsterdam. Daar werd de jonge vrouw –20 jaar oud nog maar– overgeleverd aan een gehaaide ondervrager van de Sicherheitsdienst. Die zette haar onder druk, zodat ze uiteindelijk voor de Duitsers ging werken. Hoe dat gegaan is, is niet bekend.

Hoe vrijwillig was haar overstap? Had ze op enig moment kunnen onderduiken? Dat had haar familieleden in gevaar kunnen brengen. De Duitsers zetten hen onder druk. Eerst werd haar stiefmoeder gegijzeld, daarna haar vader. „De arrestatie van haar vader (…) kan niet anders dan een grote rol hebben gespeeld bij de escalatie van haar verraderswerk”, stelt de auteur. Eerst hielp ze de Duitsers schoorvoetend, maar de laatste weken voor haar verdwijning ging ze actief op zoek naar informatie, al heeft ze ook toen veel van wat ze wist voor de Duitsers verzwegen.

Slachtoffers

Naar de omvang van Oranjes verraad en haar motief is tot nu toe nauwelijks gedegen onderzoek gedaan, stelt Hoving. Hij laat zien dat de gevolgen van haar verraad minder erg zijn dan eerder is beweerd. Er waren geen honderden slachtoffers. Wel tientallen. Arrestaties waren overigens niet altijd alleen aan haar te wijten; verzetslieden waren weleens onvoorzichtig en maakten grote fouten.

Van de 39 arrestanten die de auteur in een bijlage opsomt, was een deel alleen indirect slachtoffer van Oranjes verraad: het ene spoor leidde soms naar het andere of de Duitsers troffen op een adres onverwacht ook iemand anders aan die ze zochten.

Bekende namen op de lijst zijn H. Kuipers-Rietberg (”tante Riek”, in verzetskringen) en ds. E.J. Fokkema, hervormd predikant in Goudswaard. Bij Kuipers is ook een andere oorzaak van haar arrestatie aan te wijzen: de onvoorzichtigheid van een verzetsman. De 27-jarige ds. Fokkema stierf in concentratiekamp Bergen-Belsen op 29 april 1945, op de dag dat zijn zus in Dachau werd bevrijd.

Van de 39 arrestanten kwamen er 25 om. „Voor hen was Miep Oranje de koerierster des doods.”

Nooit veroordeeld

Maar opeens was de verraadster weg. Een bewoner van boerderij Klein Schaïk, tussen Scherpenzeel en Barneveld, vertelde dat voorjaar 1945 –acht maanden na Oranjes verdwijning– zich een Duitser en een vrouw op de boerderij meldden. De vrouw fietste het weggetje Gooswilligen in, waar een verzetsgroep actief was, en kwam niet meer terug. Was het Miep en is ze daar doodgeschoten? Er zijn geen betrouwbare aanwijzingen voor.

Of is ze naar Duitsland uitgeweken, met een SS-officier getrouwd en na zijn overlijden poetsvrouw in een fabriek in het Roergebied geworden? Daar was ze niet meer terug te vinden. Als opvallend feit noemt de auteur dat er geen dossier over Miep Oranje bestond bij de Binnenlandse Veiligheidsdienst. Ze is ook nooit bij verstek veroordeeld.

Het doet wat macaber aan hoeveel moeite Mieps vader moest doen om haar doodverklaard te krijgen. Hij had haar op 8 augustus 1944 ontmoet. Daarna verdween ze en werd nooit meer teruggevonden. Er was geen overlijdensbericht, en dat was lastig toen zich na de oorlog een erfeniskwestie voordeed. Het duurde tot 3 oktober 1962 voordat Mieps overlijdensdatum werd vastgesteld: 9 augustus 1944, een dag nadat ze voor het laatst was gezien. Maar of ze echt was overleden, wist niemand. En dat is nog steeds niet bekend, al zou ze nu wel bijna 100 jaar oud zijn. Haar vader zei geen woord meer over zijn verdwenen dochter die een verraadster was geworden. Alleen een foto aan de muur in het ouderlijk huis herinnerde aan haar.

Miep Oranje. Zoektocht naar de koerierster des doods. Richard Hoving
uitg. Prometheus; ISBN 978 90 446 4924 6; 247 pag.; € 20,99