Wie de tijdgeest wil begrijpen, moet een stap achteruitzetten. Geen medespeler zijn, maar waarnemer. Lastig, want niemand is immuun voor de tijdgeest. De Belgische hoogleraar kerkelijk recht Rik Torfs, tevens oud-politicus en schrijver, doet een ambitieuze poging. Hij wil een analyse van de tijdgeest bieden om hem een gedeelte van zijn macht te ontnemen en zo de lezer vrijer maken om erin te leven. Dat leidt tot een sprankelend boek dat zich beweegt van „de emotionele verabsolutering van het slachtofferschap” tot „de nieuwe invulling van de zeven hoofdzonden”.

Torfs heeft een beeldende schrijfstijl. Die toont zich al op de eerste pagina’s, als hij uitlegt waarom het zo moeilijk is om de tijdgeest te kennen. Het is alsof je, terwijl je door de vallei loopt, een volledig overzicht probeert te krijgen van de bergketen die je omringt. Echt perspectief ontbreekt. Volgens de auteur zijn er twee punten die helpen: reactionaire momenten en taboes. Elke nieuwe tijd reageert op de vorige en is dus ”reactionair”. Denk aan het kolonialisme. De oorspronkelijke slachtoffers van het kolonialisme zijn allemaal overleden. Het is hun nageslacht dat nu aandringt op excuses en schadevergoeding, en dat wordt geëist van de koloniale grootmachten van weleer, die hun invloed op het wereldtoneel allang zijn verloren.

Taboes

Ook taboes zijn bepalend voor de tijdgeest. Altijd weer steken nieuwe taboes de kop op die vorige taboes vervangen. Zo zijn in de afgelopen vijftig jaar vele taboes verdampt op het terrein van echtscheiding, homoseksualiteit en abortus. Torfs laat zien hoe snel taboes kunnen verschuiven. In de jaren zeventig waren er toonaangevende Franse intellectuelen en filosofen die pleitten voor het normaliseren van seksuele contacten met kinderen. Dat leidde niet tot ophef. Enkele jaren terug boden diezelfde denkers hun excuses aan. Het pleidooi hiervoor was fout geweest en zij waren verblind door de roerige tijdgeest van de jaren zeventig. Dat roept de prangende vraag op: hoe herken je zo’n compleet foute gedachte op het moment zelf waarop ze wordt uitgesproken? Zijn er eeuwige taboes die overeind blijven onafhankelijk van de tijdgeest?

Het is duidelijk dat hoe mensen omgaan met de tijdgeest, afhangt van hun levensvisie. Wie uitgaat van de vooruitgangsgedachte zal de tijdgeest in principe positief beoordelen. Het nieuwe is immers beter dan het oude. Torfs kan hiermee niet uit de voeten: „Niets erger dan conservatisme, blijven velen al decennia herhalen, op zichzelf een conservatieve gedachte dus.” Mensen denken altijd dat ze het nu beter doen en meer weten dan vroeger. Waarom? Het kan evengoed zijn dat we vroeger gelijk hadden en nu ongelijk. Op een foute mening kan perfect een andere, even foute volgen. Terecht wijst de auteur op de consequenties van het vooruitgangsdenken. Wie meegaat met de tijdgeest, hoeft zich niet te verantwoorden. De meerderheid juicht zijn gedachten toe, wat hem van denken vrijstelt. De schrijver illustreert dit met de ontwikkelingen rond gender en lhbti. Wie ingaat tegen het dominante denken van de tijd, wordt intenser bevraagd dan de volger van de tijdgeest. Wie vandaag vasthoudt aan de klassiek-christelijke moraal zal dit herkennen.

Dwingelandij

Wie de neiging vertoont om buiten de lijntjes te kleuren, wacht een reprimande in een tijd zonder geest. Niet vanuit de kerk, maar van progressieve krachten in de samenleving. Paradoxaal genoeg leidt dit tot beperking van vrijheden. Het is deze dwingelandij die Torfs ontmaskert. De fijnzinnige ironie en humor waarmee hij de tijdgeest tegemoet treedt, is ontwapenend en biedt lessen voor christenen. Humor schept ruimte voor dialoog met anderen.

Inhoudelijk en wat betreft schrijfstijl doet Torfs mij denken aan C.S. Lewis. Lewis’ levensmotto bevat dezelfde conclusie die ik trek uit het boek van Torfs: „Man, please thy Maker and be merry; and give not for this world a cherry.”

Boekgegevens

”Tijdgeest. Een perspectief op mens en tijd”, Rik Torfs; uitg. Ertsberg; 197 blz.; € 23,-