Pasen is in Ootmarsum niet compleet zonder de traditie van het ”vlöggeln”. In beige jassen maken acht met een hoed getooide zogeheten poaskearls op eerste en tweede paasdag hun rondgangen door de stad. Rooms-katholieke, vrijgezelle Ootmarsummers die niet van plan zijn in de komende vier jaar te trouwen, kunnen poaskearl worden. Elk jaar maken de twee oudsten plaats voor twee jongere stadgenoten.

Lopend door Ootmarsum, als voorhoede van een lange optocht, zingen de poaskearls steeds twee paasliederen, ”Allelujah, den blijden toon” en ”Christus is opgestanden”. Het laatste lied was de afgelopen maanden onderwerp van kritiek. Die was onder meer gericht op het eerste couplet, ”Christus is opgestanden, al van de Joden haar handen. Dus zullen we allen vrolijk zijn, Christus zal onze verlosser zijn, Alleluja!”. ”De Joden haar handen” is nu veranderd in ”de mensen hun handen”. In een andere passage, ”Geofferd aan het kruis voor onze misdaad; Dat deden de Joden door hun valse raad, Alleluja!”, is ”de Joden” gewijzigd in ”die mensen”. Het paaslied stamt uit de twaalfde eeuw. In de oorspronkelijke Duitse tekst stond in het eerste couplet ”Christus ist auferstanden, befreit von Todesbanden”.

Beschuldiging

„De Joden, die met hun valse raad Jezus aan het kruis offerden… Dat is een regelrechte beschuldiging tegen de Joden dat zij Jezus hebben vermoord”, meent rabbijn Lody van de Kamp. „Vroeger had je zo’n lied nog als onschuldig volksvermaak kunnen bestempelen, maar dat gaat in elk geval sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer op. Het zijn dit soort woorden die door de eeuwen heen uiteindelijk hebben geleid tot de Jodenvervolging. We moeten daarom niet bang zijn om tradities met de kennis van nu aan te passen. Bij passiespelen in Duitsland worden vroegere antisemitische teksten ook niet meer gebruikt. Paus Johannes XXIII gaf het goede voorbeeld door het woord ”perfide” met betrekking tot de Joden uit het Goede-Vrijdaggebed te schrappen.”

Nadat een journalist van het regionale dagblad Tubantia hem naar zijn mening over het paaslied vroeg, heeft Van de Kamp de kwestie schriftelijk aangekaart bij het rooms-katholieke aartsbisdom Utrecht. „Ootmarsum valt daar onder. Het vlöggeln is een groot toeristisch evenement. Mensen komen van ver om het mee te maken, en die zijn er heus niet voor die omstreden woorden, maar juist dan moet je als kerk in Ootmarsum je verantwoordelijkheid nemen.” Het bisdom heeft zijn klacht „op een waardige manier opgepakt”, vindt de rabbijn, die in Twente (Enschede) opgroeide als zoon van een textielarbeider. Na tussenkomst van ‘Utrecht’ heeft de organisatie van het vlöggeln het woord ”Joden” geschrapt.

Tekst en uitleg

„We hebben tekst en uitleg gekregen waarom we het lied niet meer met die tekst zouden moeten zingen”, zegt Henk Eertman, voorzitter van de Stichting tot bevordering en instandhouding van de paasgebruiken in Ootmarsum. „Het joodse volk kunnen we niet verantwoordelijk stellen voor de dood van Jezus. Het waren onder meer de hogepriesters, de bovenlaag van het volk, die eraan hebben meegewerkt dat Hij is gekruisigd. Dat is nu de kerkelijke lijn en daar hebben we ons door laten leiden bij onze beslissing voor de nieuwe tekst.”

Van jodenhaat is in Ootmarsum nooit sprake geweest, benadrukt Eertman. „Onze stad kende in het verleden een levendige Joodse gemeenschap, met een eigen synagoge en een begraafplaats. Sterker nog, voor de Tweede Wereldoorlog deden zelfs Joden die in Ootmarsum woonden mee aan het vlöggeln. En nota bene een oud-poaskearl heeft jaren de Joodse begraafplaats onderhouden. Hij kreeg er zelfs een Joodse onderscheiding voor.”

In Ootmarsum zijn de meningen over de wijziging verdeeld. „Pas het nou aan, zeggen sommigen”, aldus Eertman. „Maar menig Ootmarsummer vindt het flauwekul. We hebben het jaren zo gedaan en hadden daar nooit kwade bedoelingen mee. Het is zeker niet antisemitisch bedoeld, waarom moet je het dan aanpassen? Er worden al zoveel tradities overboord gezet, vinden ze. Maar ja, als je het niet aanpast, blijft dat lied een punt van discussie, dat elk jaar terugkomt. Dat is het de traditie niet waard.”

Verantwoordelijkheid

Hulpbisschop Herman Woorts van het aartsbisdom, landelijk bisschop-referent voor Kerk en Jodendom, is blij dat Eertman en zijn mede-bestuursleden aan de bezwaren tegen het lied tegemoet zijn gekomen. „Het vlöggeln is weliswaar geen activiteit van de kerk, maar wij meenden wel dat we moesten helpen zorgen dat die tekst veranderd zou worden. Na eeuwen van anti-judaïsme hebben christenen een verantwoordelijkheid om daar waar antisemitisme of anti-judaïsme, hetzij in het klein, hetzij in het groot, aan de orde is eraan bij te dragen dat dingen veranderen, om te beginnen in onze eigen verkondiging en beeldvorming.”

„Eeuwenlang is in de kerken verkondigd dat dé Joden van alle tijden en plaatsen schuldig zouden zijn aan de moord op Christus. Historisch klopt dat niet”, stelt Woorts. „Het zijn de Romeinen geweest die Christus gekruisigd hebben. De Joodse raad, het Sanhedrin, had daar een kwalijke rol in, maar dat kun je uitdrukkelijk niet dé Joden van alle tijden en plekken aanrekenen. De Rooms-Katholieke Kerk heeft daar tijdens het Tweede Vaticaans Concilie in 1965 met de verklaring ”Nostra Aetate” met nadruk afstand van genomen. Ik ben dankbaar dat de mensen in Ootmarsum de keuze hebben gemaakt om de liedtekst aan te passen.”

Ook rabbijn Van de Kamp is tevreden. „Ik vroeg niet om het afschaffen van het vlöggeln, maar om een wijze die in deze tijd passend is. Met de aanpassing van het lied kan deze traditie verder gaan.”

Lees meer in Digibron

Christus is opgestanden (Protestants Nederland, 01-03-2016)

Na de Holocaust (De Waarheidsvriend, 12-05-2022)

“Christus is opgestanden” liever dan psalm gezongen (Terdege, 12-04-1989)