„We weten nog niet precies hoe groot de voorraad is en evenmin hoe we die optimaal kunnen benutten. Maar wat we wél kunnen zeggen: het gaat hier om de grootste hoeveelheid zeldzame aardmetalen in Europa”, aldus LKAB-topman Jan Moström over de bijzondere vondst tijdens een speciaal belegd persmoment vorige week.

Volgens LKAB gaat het in ieder geval om een miljoen ton; 1 miljard kilo dus. Hiermee hoopt Zweden de toekomstige Europese honger naar zeldzame aardmetalen te kunnen stillen. De vraag hiernaar zal tot 2030 meer dan vervijfvoudigen, verwacht de Europese Commissie.

Nu haalt Europa deze belangrijke grondstoffen –die nodig zijn voor elektrische auto’s, accu’s, zonnepanelen en windturbines– voor meer dan 90 procent uit China. Volgens de Zweedse energieminister Ebba Busch kan de mijnbouw in haar land „een doorslaggevende rol” spelen in het zelfvoorzienend maken van Europa op dit gebied. Ze vindt daarom dat de politiek ruim baan moet maken om de zeldzame mineralen te winnen.

Vergunning

Daar zit dan ook de crux: de metalen mogen niet zomaar uit de grond worden gehaald, ook al mijnt LKAB in het Noord-Zweedse Kiruna –waar zich de grootste ijzerertsmijn ter wereld bevindt– al 130 jaar erts. Voor nieuwe winning is een vergunning nodig en dat is niet bepaald van de ene op andere dag geregeld. „Dat zal zeker tien tot vijftien jaar duren”, weet topman Moström uit ervaring.

En dat terwijl LKAB al klaarstaat om uit de startblokken te schieten. Het mijnbedrijf treft nu al voorbereidingen om de voorraad zeldzame materialen –op zo’n 700 meter diepte– tot in detail in kaart te brengen. Dat is nodig om de grondstoffen op een efficiënte en duurzame manier te kunnen winnen, zegt Moström.

Voor deze grondige inspectie trekt de LKAB-topman een aantal jaren uit, daarna kan de eerste spade wat hem betreft de grond in. De vergunningsaanvraag zal dan echter nog lang niet rond zijn. Moström wil daarom dat de Europese Unie de procedures versnelt. Als EU-voorzitter kan Zweden hier de komende maanden met nog meer gewicht op aandringen.

Aardgas

Voor Benjamin Sprecher, die als industrieel ecoloog college geeft aan de Technische Universiteit Delft, komt de vondst in Kiruna niet uit de lucht vallen. Volgens hem was al in de jaren vijftig van de vorige eeuw bekend dat de zeldzame aardmetalen daar in de grond zitten. Sprecher: „Maar het gaat wel om een enorme hoeveelheid. Dát hebben ze nu aangetoond.”

Hoe groot is het belang van deze ontdekking? Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, verwacht dat zeldzame aardmetalen belangrijker zullen worden dan olie en gas. „Duurzame energie heeft de toekomst en daarbij heb je zeldzame aardmetalen nodig, dus in die zin heeft ze gelijk”, aldus Sprecher. „Maar het belang van olie en gas kun je hier verder niet tegen afwegen.”

Sprecher wil de Zweedse vondst dus niet vergelijken met de ontdekking van de Groningse gasbel in 1959. In tegenstelling tot aardgas –en ook olie– moeten zeldzame aardmetalen na winning eerst door een lang en ingewikkeld verwerkingsproces voordat ze kunnen worden gebruikt, vertelt hij. „Olie en gas zijn directe energiebronnen. Van aardmetalen worden ‘slechts’ producten gemaakt die onderdeel zijn van bijvoorbeeld een windturbine die energie opwekt.”

Daarbij heeft Europa niet de industrie om zeldzame aardmetalen te verwerken. Sprecher spreekt van een meerjarig plan om dit op poten te zetten. „Andere landen zijn ook veel langer bezig om raffinage van metalen op te zetten dan met de mijnbouw zelf”, weet hij.

Sprecher wijst naar Amerika; de zeldzame aardmetalen die daar in de vorm van erts worden gewonnen, gaan meteen door naar China om daar geschikt te worden gemaakt voor de markt. „In die zin zijn andere landen eveneens afhankelijk van dit land”, stelt hij.

Groenland

Het is volgens Sprecher ook nog maar de vraag hoeveel Europa aan de Zweedse grondstoffen zal hebben. Volgens hem hangt dat af van de precieze samenstelling ervan. „Van de zeventien zeldzame metalen die er zijn, heb je er bijvoorbeeld maar enkele nodig voor sterke magneten; die worden gebruikt voor elektrische auto’s. Die wil je hebben. Maar hoe het met de verhouding zit bij de grondstoffen in Kiruna is niet bekendgemaakt.”

Sprecher sluit niet uit dat de komende jaren op meer plaatsen in Europa zeldzame aardmetalen worden ontdekt. „Toenmalig Amerikaans president Donald Trump wilde een aantal jaar geleden Groenland kopen omdat ook daar grote hoeveelheden te vinden zijn.”

Tegelijkertijd zouden er volgens Sprecher veel minder mijnen nodig zijn als producten simpelweg beter ontworpen zouden worden. Zo is het nu vrijwel onmogelijk om accu’s te recyclen. „Daarmee verdwijnt veel kobalt en lithium gewoon in de prullenbak. Als producten langer meegaan, daalt de vraag naar deze grondstoffen. Dat gegraaf in de grond; niet doen als het niet nodig is. Dat lijkt mij een kwestie van goed rentmeesterschap.”