Cultuur & boeken

Vermeers ”Meisje” was ooit jonger en frisser

Na meer dan drie-en-een-halve eeuw is het ”Meisje met de parel” bijna onopvallend veranderd: kleuren werden fletser, wimpers en wenkbrauwen verdwenen, in de verflaag zitten talloze kleine barstjes (craquelé).

Rudy Ligtenberg

8 June 2023 15:45Gewijzigd op 8 June 2023 16:06Leestijd 4 minuten

Het "Meisje met de parel" op XXL-formaat. beeld ANP, Robin Utrecht

Het is niet meer goed voor te stellen hoe het beroemde schilderij er uitzag toen Johannes Vermeer het nét had geschilderd. Maar het Mauritshuis in Den Haag is er in geslaagd om met behulp van moderne technieken te reconstrueren hoe het schilderij in 1665 vermoedelijk van de schildersezel kwam. De resultaten zijn donderdag gepresenteerd in het Mauritshuis, dat ”Meisje met de Parel” in de collectie heeft. Het publiek kan in de (vrij toegankelijke) foyer van het museum op een videopresentatie met eigen ogen zien hoe de tijd greep op het kunstwerk kreeg. ”Who’s that Girl?” verbeeldt hoe het meisje in de loop der eeuwen langzaam van kleur en reliëf veranderde. De presentatie, die tot en met 7 januari 2024 is te zien, is tot stand gekomen in samenwerking met Canon Production Printing, TU Delft en Hirox Europe.

[Klik hier voor de presentatie](https://www.mauritshuis.nl/nu-te-doen/tentoonstellingen/who-is-that-girl-with-a-pearl-earring/

)

XXL-versie

In het oog springend bij deze presentatie is de XXL-versie van het schilderij zoals we dat nu kennen: een 3D-fotoprint van 4 meter hoog, ongeveer 100 keer groter dan het origineel en met 100 miljard pixels. Niet alleen zijn de kleinste details –pigmenten, kwaststreken– zichtbaar, bezoekers mogen ook voelen hoe de ‘verflaag’, met alle hoogteverschillen, is opgebouwd. De klodder loodwit bijvoorbeeld waarmee Vermeer de glanzende oorbel tot leven riep, hoewel die een eeuw geleden bij een restauratie wat meer is platgedrukt. De presentatie geeft ook meer inzicht in Vermeers schildertechniek; de bezoeker krijgt informatie over de pigmenten en materialen die de hij gebruikte.

De verschillen tussen 1665 en 2023 zijn subtiel maar wezenlijk, zegt restaurator Abbie Vandivere van het Mauritshuis. ”De huidtinten liepen in de 17e eeuw iets zachter in elkaar over waardoor het meisje er wat frisser en jonger uitzag. Haar gezicht was ook iets warmer van toon, want de pigmenten in het schilderij waren toen nog niet vervaagd.”

De schaduwen in de tulband van het meisje, die nu blauw zijn, hadden in 1665 hoogstwaarschijnlijk een groene tint, stelt Vandivere. „Een gele verflaag, die door de invloed van licht is verdwenen, zorgde toen voor meer diepte en ronding in de vorm van het hoofd van het meisje. De kleine barstjes in de verf (craquelé) waren toen ook nog niet aanwezig. En de achtergrond moet destijds iets meer kleur hebben gehad, voordat de geel- en blauw-pigmenten vervaagden.”

Contrast

Bij eerder onderzoek werden al plooien van een groen gordijn ontdekt in de rechter bovenhoek van het schilderij. Opmerkelijk is, dat die plooien niet doorlopen naar de linkerkant van het doek. „Misschien heeft Vermeer dit opzettelijk gedaan om een groter contrast te creëren tussen de achtergrond en de belichte linkerkant van haar gezicht”, veronderstelt Vandivere. „De schaduwen in de stof van het gele jasje van het meisje moeten in 1665 wat dekkender zijn geweest, wat de stof een iets meer realistische uitdrukking gaf.

Niet wereldschokkend

De verschillen zijn niet wereldschokkend; misschien zou het veel bezoekers niet eens opvallen als de ‘oorspronkelijke’ versie in het museum werd gehangen. Maar als de beide versies met elkaar worden vergeleken, wordt duidelijk dat we nu een ander schilderij zien dan Vermeer maakte. Blijft de vraag of we moeten terugverlangen naar de allereerste versie van het ”Meisje met de parel”. De tijd heeft na 350 jaar zijn werk gedaan, en dat mag worden gezien.

Winst

De winst van het onderzoek zit in de schat aan informatie die het opleverde. Vandivere: „Ons wetenschappelijk onderzoek heeft ons dichter bij Vermeer en het meisje gebracht dan ooit tevoren. Het combineren en vergelijken van verschillende wetenschappelijke technologieën heeft veel meer informatie opgeleverd dan één enkele technologie op zich zou hebben gedaan. Dit onderzoek heeft ook de huidige conditie van het schilderij in kaart gebracht, waardoor we optimaal op eventuele veranderingen in de toekomst kunnen inspelen.”

Vond je dit artikel nuttig?