”De droom van Constantijn” van de Engelse historicus Robin Lane Fox is een klassieker. Hij beschrijft op een prachtige manier de leefwereld van heidenen en christenen in de eerste eeuwen van de jaartelling. Lane Fox laat zien dat de heidense godsdiensten nog springlevend waren toen Constantijn zich tot het christendom bekeerde. Het visioen bij de Milvische brug in 312 beschouwt hij als een cruciale gebeurtenis voor de ontwikkeling van het christendom.

Er wordt al lang gewacht op de Constantijnbiografie van de Leidse historicus Henk Singor. Hij zou eerst in april verschijnen, toen werd het september, en nu spreekt de uitgever over mei 2013.

Peter Leithart, onder anderen predikant van de Trinity Reformed Church in Moscow (Verenigde Staten), schreef een uitstekende en prettig leesbare biografie van de eerste christelijke keizer. Soms vraag je je af of hij Constantijn niet iets té christelijk voorstelt, maar over het algemeen geeft ”Defending Constantine” een goed beeld van het leven en de tijd van Constantijn.

De Franse historicus Paul Veyne, die nadrukkelijk zegt ongelovig te zijn, probeert te begrijpen waarom het christendom zich in de vierde eeuw zo snel heeft kunnen verspreiden in Europa. In zijn boek pleit hij ervoor het beeld van Constantijn als machtswellusteling te herzien. Veel historici denken dat als Constantijn „God” en „kruis” zegt, hij eigenlijk „ik” en „zwaard” bedoelt. Maar dat is te simpel, stelt Veyne. Hij vindt dat historici religiositeit te snel verklaren vanuit de psychologie of herleiden tot een bepaalde maatschappelijke gebeurtenis. En daar heeft Veyne, die ervan uitgaat dat Constantijn werkelijk de God van de christenen wilde dienen, een punt.

”Constantine”, van de Britse historicus Paul Stephenson, is een toegankelijke levensbeschrijving van keizer Constantijn. Stephenson, hoogleraar in Nijmegen, geldt als een kenner van de Byzantijnse geschiedenis en dat is te zien. Hij besteedt relatief veel aandacht aan Constantinopel, de stad die er in andere biografieën vaak wat bekaaid af komt.

Constantijn de Grote was de eerste keizer die zich tot het christendom bekeerde. Daarom wordt hij vaak beschouwd als de grote vernieuwer. De auteurs van deze bundel laten zien dat de regering van Constantijn weliswaar belangrijk was, maar dat niet alle veranderingen aan hem zijn toe te schrijven. Van een revolutie was dus zeker geen sprake.

De bekering van Constantijn de Grote vond niet plaats door een droom of visioen aan de vooravond van de slag bij de Milvische brug. Hij deed er zijn hele leven over. In zijn hart bleef de keizer altijd soldaat. Prof. dr. Paul Stephenson: „Constantijn zocht steun bij de goden of God die hem de overwinning brachten.”

Na zijn overwinning bij de Milvische brug in 312 pompte Constantijn miljoenen in de kerkbouw. In Rome, in Bethlehem, in Jeruzalem. „We hebben geen altaren en tempels nodig”, hadden de apologeten altijd gezegd, en de christelijke kerk kwam bijna 300 jaar lang samen in woningen en huiskerken. Dat veranderde voorgoed.

Zeventien eeuwen geleden, op 28 oktober 312, versloeg keizer Constantijn zijn zwager en rivaal Maxentius bij de Milvische brug in Rome. De overwinning vormde een scharnierpunt in de geschiedenis van het Romeinse Rijk. Maar ook de gelaatstrekken van de kerk veranderden voorgoed.

Keizer Constantijn stichtte in 330 een christelijke stad: Constantinopel. Toch leek het „nieuwe Rome” in veel opzichten op de oude hoofdstad van het Romeinse Rijk: het lag op zeven heuvels, met een centraal forum, een keizerlijk paleis en een paardenrenbaan. Alleen stonden er meer kerken dan tempels.