Kritiek op werksituatie Qatar? Voor jou een ander
Als over ruim een week het WK voetbal in Qatar begint, zijn de meeste gastarbeiders terug in eigen land. Ze zijn tijdelijk weggestuurd, in de meeste gevallen zonder het doorbetalen van hun salaris. Toch willen ze geen boycot. „Dan is al het werk voor niets geweest.”
Bij de immigratiebalie op het internationale vliegveld van Qatar staan lange rijen. Het zijn bijna allemaal gastarbeiders uit Nepal, India, Pakistan en Bangladesh. In het Golfstaatje bestaat sowieso bijna 90 procent van de ruim 2,8 miljoen Qatarezen uit buitenlanders. Meer dan de helft is goedkope gastarbeider.
Hoe dichter het WK voetbal nadert, hoe stiller het op de bouwplaatsen in Qatar wordt. De grote constructiebedrijven vrezen met alle internationale media in en rond de voetbalstadions voor nog meer schrijnende verhalen over de uitbuiting van gastarbeiders. In het jarenlange onderzoek van mensenrechtenorganisaties en internationale vakbonden wordt de uitbuiting en de dood van bouwvakkers bevestigd.
Volgens de Britse krant The Guardian stierven 6500 gastarbeiders in het land sinds de toekenning van het WK. Dat gebeurde onder andere bij de bouw van de stadions en de infrastructuur, maar ook door het oplopen van zonnesteken, uitdroging of ongelukken in de slaapgelegenheden.
Niet elke arbeider die het land uit moet, krijgt zijn ticket en zijn salaris voor het korte verlof naar huis betaald. De bouwvakkers die hun eerste jaarcontract niet vol maken, lijden groot verlies. „Zo’n eerste jaar verdien je niets. Dan ben je bezig de reis- en visumkosten aan de bemiddelingsbureaus en de regering van Qatar terug te betalen. Gastarbeiders vertrekken niet alleen zonder salaris, maar ook nog eens diep in de schulden”, zegt een vertegenwoordiger van een internationale vakbond die vanwege de onderhandelingen met Qatar anoniem wil blijven.
„We hebben met alle betrokken partijen in de afgelopen jaren kleine stapjes vooruit gezet in de verbetering van de werkomstandigheden in Qatar. De deur staat op een kier. We zijn bang dat als we ons nu negatief uitlaten, alle besprekingen worden afgeblazen. Dan zijn we terug bij af.”
Kritisch
De Pakistaanse gastarbeider Isfaq (58) keerde enkele maanden geleden al terug in zijn geboortedorp Kallar Seydan. „Met een groepje van veertien bouwvakkers hadden we ons kritisch uitgelaten over de slechte werkomstandigheden. De politie beschuldigde ons van het organiseren van een illegale staking. Daar staat deportatie op. We vertrokken voordat het zover kwam.”
Ook hij kan zijn salaris vergeten. Ruim dertien jaar verbleef hij als vader van drie opgroeiende kinderen in de Golf. Zijn lichaam is na al die tropenjaren versleten. Hij werkte bijna onafgebroken twaalf uur per dag, zes dagen per week in de verzengende hitte. Hij was ondervoed en er waren slechts gebrekkige medische voorzieningen. Een pensioen heeft hij niet.„Wij arme bruine mensen hebben ons bijna dertien jaar doodgewerkt voor het plezier van de rijke witte mensen”, zegt hij cynisch.
In het anders zo slaperige plattelandsstadje Kallar Seydan wordt het drukker dan normaal door de terugkerende gastarbeiders uit Qatar. „De constructiebedrijven en de regering van Qatar hebben beloofd dat we niet opnieuw een visum hoeven aan te vragen. Maar wie straks ons ticket terug betaalt, blijft onduidelijk”, vertelt Isfaq, die daarom niet met zijn volledig naam in de krant wil.
De meeste Pakistaanse gastarbeiders komen uit deze heuvelachtige omgeving op een uur rijden van de hoofdstad Islamabad, waar de rotsachtige grond niet echt geschikt is voor landbouw. Met de enorme werkloosheid en te lage opleidingen voelen ze dat ze geen andere keus hebben dan hun geluk in de Golfstaten te beproeven.
Niet vaker dan om de twee jaar mogen ze voor een familiebezoek naar huis. Ze maken het opgroeien van hun kinderen niet mee.
Arbeidsinspecteurs
Shaukat (45) werkt sinds 2006 in Qatar. Hij is vader van drie kinderen. De laatste jaren rijdt hij als chauffeur voor een internationaal cementbedrijf. Hij mag tijdens het WK in Qatar blijven. Hij ziet veel en spreekt tal van gastarbeiders doordat hij bij de meeste bouwplaatsen cement aflevert. Het ministerie van Arbeidszaken van Qatar, multinationals en internationale vakbonden beweren dat de arbeidsomstandigheden zijn verbeterd. Ziet hij dat ook in de praktijk?
Shaukat lacht schamper. Dat ligt aan de locatie. „Hoe dichter je bij het centrum en de voetbalstadions komt, hoe schoner de krotten zijn waarin de arbeiders slapen. Daar zijn stapelbedden gekomen en betere wasruimten.” Er zijn ook meer arbeidsinspecteurs waardoor er volgens Shaukat minder dodelijke ongelukken gebeuren. Maar hoe verder van de stadions, hoe slechter de werk- en leefomstandigheden van de gastarbeiders.
De internationale vakbonden bereikten met de overheid een akkoord over een minimumsalaris van ten minste 1200 Qatari Riyal (ongeveer 300 euro per maand). Wat komt er van deze afspraak terecht? „Wat ik hoor is dat in de meeste gevallen het werkelijke salaris nog steeds niet meer is dan 800 Riyal. De bazen geven hun arbeiders daar bovenop kleine bedragen”, vertelt Shaukat.
Hij brak twee jaar geleden zijn arm tijdens een ongeluk met de vrachtwagen. Zijn baas betaalde het ziekenhuis. Daarna kreeg hij een boete van 3000 Qatari Riyal (ruim 800 euro), hoewel de aanrijding zijn schuld niet was.
Paspoort inleveren
De grootste vooruitgang is het afschaffen van het juridische kafala-systeem, eigenlijk een vorm van moderne slavernij. Tot twee jaar geleden waren gastarbeiders verplicht hun paspoort bij hun bazen in te leveren. Ze mochten niet zonder toestemming van baan veranderen, ook niet als ze geen salaris ontvingen. Nu bestaat er meer vrijheid. Maar er zijn nog steeds bedrijven die hun arbeiders dwingen een uitreisvisum aan te vragen of weigeren een ticket naar huis te betalen.
„Er blijven bazen die rechtszaken tegen hun arbeiders aanspannen als ze van baan veranderen. Ze beweren dat ze zijn weggelopen waar gevangenisstraf en deportatie op staat”, zegt Shaukat.
Mag je in deze mensonterende omstandigheden het Wereldkampioenschap voetbal in Qatar laten doorgaan? Isfaq zou een boycot heel erg vinden. „Dan is al het werk voor niets geweest.” Hij hoopt dat de FIFA zich aan zijn afspraken houdt door de gastarbeiders en de families van de overleden werkers te compenseren. Hij is blij met alle media-aandacht voor de onmenselijke omstandigheden waarin de bouwvakkers werken. „Maar het is niet alleen Qatar. Mijn broer werkt als gastarbeider in Dubai en een buurjongen in Abu Dhabi. In heel het Midden-Oosten worden we als goedkope arbeiders uitgebuit. Ik hoop dat na dit WK onze situatie wordt verbeterd.”
Maar intussen zijn Shaukat en Isfaq bang voor verslechtering. Toch gaat Isfaq terug. Hij heeft geen keus. „Mijn kinderen heb ik door te werken in de Golf een betere opleiding kunnen geven. Ze hebben een toekomst en worden niet zoals hun vader uitgebuit. Dat is mijn enige troost.”
