Het gaat er zondag om spannen in het uiterst gepolariseerde Brazilië. Kiezen de Brazilianen voor nog vier jaar onder Bolsonaro, de veelbesproken zittende president die ook wel bekendstaat als de Tropische Trump? Of keert het land terug naar het progressief-linkse beleid van oud-president Luiz Inácio da Sila, Lula in de volksmond, die in 2018 werd gearresteerd voor corruptie, maar begin 2021 wegens procedurele fouten vrijkwam?

Wie er ook wint, een ding is zeker: de nieuwe president van Latijns-Amerika’s grootste democratie staat een zware taak te wachten. De economische crisis maakt het leven voor tientallen miljoenen Brazilianen steeds onmogelijker, met voedsel- en benzineprijzen die ook voor wie wel werk heeft, haast onbetaalbaar zijn.

Nog een zekerheid: het ”bolsonarisme” is een blijvertje in Brazilië, ook als Bolsonaro de verkiezingen verliest. De huidige president behaalde ruim 43 procent van de stemmen in de eerste verkiezingsronde begin oktober, zeven procentpunten meer dan de peilingen voorspeld hadden. Ook in de gelijktijdig gehouden regionale en parlementsverkiezingen wonnen aan Bolsonaro verbonden conservatieve kandidaten meer congreszetels en gouverneursposten dan ooit. Zijn Liberale Partij is nu de grootste partij in de Senaat en het parlement, wat het voor Lula lastig zal maken om te regeren indien hij wint.

Dakloos

Lange tijd leek Lula de verkiezingswinst in zijn zak te hebben. De eerste regeringstermijn van Bolsonaro verliep bepaald niet soepel. Zijn catastrofale aanpak van de coronapandemie leidde tot een recordaantal van 680.000 doden. Hij raakte vele malen in opspraak door zijn aanvallen op de pers en justitie. Daarbij behaalde de ontbossing van de Amazone onder zijn bewind nieuwe recordhoogtes, vielen er talloze doden door politiegeweld en militaire operaties onder de arme bevolking in de favela’s, en ontnam hij inheemse bevolkingsgroepen hun rechten.

Ook de economie raakte in een vrije val, met gigantische inflatiecijfers en stijgende werkloosheid als gevolg. Een van de belangrijkste verkiezingsthema’s is dan ook het exponentieel gestegen aantal Brazilianen dat honger lijdt: begin 2021 waren dat 33 miljoen mensen, 14 miljoen meer dan een jaar ervoor. Een wandeling door het centrum van Rio de Janeiro volstaat om deze cijfers te staven: overal bevolken dakloze Brazilianen de stoepen.

Lula dankt zijn populariteit deels aan de economische glorietijd tijdens zijn twee regeerperiodes (2003-2010), toen Brazilië dankzij de hoge grondstofprijzen een ongekende economische groei doormaakte en Lula met gratis onderwijs en sociale programma’s miljoenen Brazilianen uit de armoede tilde.

Sinds zijn terugkeer naar de politiek na zijn vrijlating begin 2021 vestigde de linkse helft van Brazilië dan ook weer de hoop op Lula. De presidentskandidaat belooft de economie te stimuleren met meer overheidsuitgaven en het verhogen van het minimumloon, en bezweert een einde te maken aan honger en dakloosheid. Ook zegt hij de illegale ontbossing van de Amazone te willen stoppen.

Toch blijft de conservatieve, neoliberale boodschap van Bolsonaro ongekend populair onder met name de welvarende en blanke Brazilianen in de zuidelijke helft van het land. Dit in tegenstelling tot het noordoosten waar het overgrote deel van de bevolking afstamt van de Afrikaanse slaven, en waar de meeste armen van Brazilië wonen. Hier bevindt zich de grootste aanhang van Lula. Bij de eerste ronde van deze verkiezingen won hij in deze noordoostelijke deelstaten.

Eindstrijd

Ook kan de christelijke Bolsonaro rekenen op de steun van de Pinkstergemeenten, die een grote politieke macht genieten in Brazilië. Deze Iglesia Evangelica is sterk in opkomst in Brazilië. Volgens sommige schattingen is inmiddels bijna een derde van de Brazilianen evangelicaal. Bolsonaro verzekerde zich van hun steun door evangelicalen verschillende posten in zijn kabinet te geven en door het uitdragen van God, familie en vaderland. Bolsonaro –wiens tweede naam Messias is– presenteert zich graag als de christelijke verlosser die de Brazilianen redt van de dreiging van het communisme van Lula en zijn Arbeiderspartij.

In de peilingen gaat vooralsnog Lula aan kop met een kleine voorsprong. Maar deze peilingen hadden het in de eerste ronde hopeloos fout. Kortom, het wordt zondag spannend.