„We gaan hier niks mee doen”, zegt CDA-kamerlid Atsma glashelder. „De Gezondheidsraad heeft het uitgezocht en de bevindingen zijn niet verontrustend. Integendeel. En ik kan toch als politicus niet op de stoel van de Gezondheidsraad gaan zitten? Zij kunnen die onderzoeken veel beter beoordelen dan ik.”

Atsma heeft het over de bevindingen die deze krant afgelopen dinsdag publiceerde uit onderzoeken die gehouden zijn in Duitsland en -recent- Israël. Daaruit komen aanwijzingen dat wonen in de directe nabijheid van een gsm-mast twee tot vier keer zo veel kans geeft op het krijgen van kanker. Dit verontrustende resultaat komt boven op gegevens uit andere onderzoeken, die eerder al aantoonden dat elektromagnatische straling verhoogde gezondheidsrisico’s met zich mee kan brengen.

Voor de SP-kamerleden Gerkens en Van Velzen was het bericht over het Israëlische onderzoek reden om er het ministerie van Economische Zaken op te attenderen. Minister Brinkhorst had eerder al toegezegd in april volgend jaar te komen met een uitgebreide evaluatie van alle tot dan toe bekende onderzoeksresultaten. Hij moet daarbij wat de SP-politici betreft zeker ook het Israëlische onderzoek betrekken, dat een nieuw element vormt in de discussie.

Natuurlijk, er zijn miljarden mee gemoeid. Alleen al de veiling van de umts-frequenties leverde enkele jaren geleden een kleine 6 miljard euro op. Maar met de volksgezondheid kun je geen enkel risico nemen, vinden ze bij de SP. Gerkens: „De signalen die we krijgen zijn zeer verontrustend. We moeten daarom een halt toeroepen aan het verder uitrollen van dat umts-netwerk. Eerst moet er volledige helderheid komen over de gezondheidsrisico’s.”

De SP wordt op dit punt echter niet serieus genomen, klaagt Gerkens’ fractiegenote Van Velzen. „Al sinds 1999 zijn we heel consequent bezig om opheldering te vragen over de alarmerende berichten die we krijgen. Het enige dat minister Brinkhorst van Economische Zaken en staatssecretaris Van Geel van Milieu hebben toegezegd, is dat ze de evaluatie zullen vervroegen, zodat we die al in april volgend jaar hebben.”

Mocht die evaluatie niet deugen, dan is de tijd rijp voor harde actie. Van Velzen is al druk bezig met de voorbereidingen. „Al onze afdelingen weten ervan”, stelt ze. „We zullen er bovenop springen.”

Gezondheidsraad

PvdA-kamerlid Van Dam hoort op van het nieuws uit Israël. Hij zegt nog nooit serieuze signalen te hebben gehad dat gsm-masten schadelijk zijn, laat staan dat ze de kans op kanker verdubbelen of zelfs verviervoudigen. Wel zijn de mogelijke effecten van de umts-palen op het welbevinden van omwonenden hem bekend. In de Kamer pleitte hij er deze maand voor om zulke antennes voorlopig niet meer op flatgebouwen of in de buurt van winkelcentra te plaatsen. „Vanuit het voorzorgprincipe”, zegt hij erbij.

Maar gsm-gevaar? „Ik kan me alleen baseren op wat de Gezondheidsraad naar voren brengt en adviseert”, stelt de PvdA-politicus. „Al jaren concludeert die raad uit onderzoeken dat de gsm-masten geen effect hebben op het welbevinden. TNO heeft vorig jaar onderzoek gedaan en vond wel een effect bij umts, maar niet bij gsm. Op grond van de bevindingen van de Gezondheidsraad moet ik dus vaststellen dat er geen reden is om in te grijpen.”

Waarbij Van Dam wel nuanceert dat het onderzoek naar de langetermijneffecten nog geen uitkomsten kent. „Maar dat was ook nog niet te doen. Daar heb je vijftien tot twintig jaar voor nodig. Pas dan kun je harde conclusies trekken over de lange termijn.” De onzekerheid die tot dan toe zal bestaan, is voor de PvdA geen reden om nu al drastische maatregelen te nemen, bijvoorbeeld in de vorm van een moratorium.

Niet serieus

Van Dam kreeg in de Tweede Kamer geen steun voor zijn voorstel om geen umts-masten meer te plaatsen in woongebieden. „D66 kijkt er vrij genuanceerd tegenaan, maar CDA en VVD gaan er absoluut niet serieus mee om”, klaagt hij. CDA-kamerlid Atsma voelt zich daar totaal niet door aangesproken. „We nemen het wel degelijk serieus mee. Er gebeurt ook heel wat. Maar zo’n drastisch besluit is niet nodig nu geen enkele wetenschappelijke bevinding daarvoor pleit.”

De Gezondheidsraad is betrokken bij nader onderzoek in Zwitserland, zegt Atsma, en op zijn eigen verzoek komt er nu ook een breed onderzoek door de Europese Unie. „Er zijn klachten en we hebben dus de taak om het verder uit te zoeken”, aldus de CDA-politicus. „Maar tot nog toe zijn de officiële bevindingen totaal niet verontrustend. Daar zullen we ons in de Kamer toch aan moeten houden.”

Atsma wil niet gezegd hebben dat hij het Israëlische en het Duitse onderzoek wantrouwt. Hij kan er eenvoudig niet over oordelen. „Wat ik inmiddels wel weet, is dat Nederland absoluut niet valt te vergelijken met Duitsland. We zijn een veel kleiner land en werken met masten met een lager vermogen. Daardoor hebben we hier veel minder zware elektromagnetische velden.”

Onderzoek

Bij de SP vinden ze dat Atsma, net als minister Brinkhorst, om de hete brij heendraait. Met zijn argument dat hij niet op de stoel van de Gezondheidsraad kan gaan zitten, is Van Velzen gauw klaar. „De Gezondheidsraad opereert in opdracht van de minister. Die controleren wij als Kamer, dus mogen we ook onze vragen hebben bij de aanpak van de Gezondheidsraad.”

Atsma zou moeten erkennen dat de Gezondheidsraad ten aanzien van de gsm- en umts-masten nog nooit serieus onderzoek heeft gedaan, vindt Van Velzen. „De effecten van langdurige blootstelling zijn niet gemeten en buitenlandse onderzoeksresultaten zijn er nooit bij betrokken. Er zou eens een serieus eigen Nederlands onderzoek moeten komen, in het belang van de volksgezondheid.”

PvdA’er Van Dam is het helemaal met haar eens. Hij vindt het „van de gekke” dat de overheid nog maar kortgeleden bijna 6 miljard verdiende aan de veiling van umts-frequenties, maar nog niet een half procent daarvan over heeft voor gedegen onderzoek. „Vijf miljoen is wat je nodig hebt voor zo’n eigen onderzoek”, heeft hij zich laten vertellen. „Dat kan toch geen probleem zijn? Maar nee, het kabinet wijst in de richting van het bedrijfsleven en de bedrijven weer naar het kabinet. En zo blijft iedereen in een rondje draaien.”

Lastig

ChristenUnie-kamerlid Slob herkent de situatie uit zijn tijd als gemeenteraadslid in Zwolle. „Wij kregen klachten van mensen die dicht bij hoogspanningsmasten woonden. Er waren verschillende onderzoeken, maar de resultaten spraken elkaar tegen. Die situatie zie je nu ook ten aanzien van de gsm- en umts-masten. Het blijft ontzettend lastig om de precieze gezondheidsrisico’s in te schatten.”

Enerzijds moet de overheid negatieve onderzoeksresultaten altijd zeer serieus nemen. „Die kun je niet zomaar voor kennisgeving aannemen”, aldus Slob. Anderzijds gelden ook de belangen van de bedrijven en de techniek, waarin zeer veel geld is geïnvesteerd. „Dat maakt het trekken van harde conclusies erg lastig.”

Slob is het eens met de PvdA: „Het sterkste is toch om eigen onderzoek te doen en wat dat betreft vind ik de bewindslieden wat te terughoudend.” Het ChristenUnie-kamerlid kan ook meegaan met het voorstel om voorlopig geen umts-antennes te plaatsen in woongebieden. „Maar dat moet dan wel hand in hand gaan met een versnelling van het onderzoek, want je kunt het niet zomaar voor een onbeperkte periode doen.”

Het voorstel van de SP om maar helemaal te stoppen met het uitrollen van het umts-netwerk gaat Slob te ver. „Je kunt natuurlijk zeggen: bij twijfel niet inhalen. Maar naar mijn idee moet je voor zo’n besluit toch wel heel harde en vergelijkbare gegevens in handen hebben.” Wat hij liever doet, is „aandringen op haast. Het gaat tenslotte wel om de volksgezondheid.”