Een stilstaande vrachtwagen kost zo’n 200 euro per uur, rekende Henry Steenbergen, econoom bij de Rabobank, eind juni uit. Supermarktkoepel CBL meldde begin juli dat de misgelopen omzet na anderhalve dag blokkades bij distributiecentra in de tientallen miljoenen euro’s loopt. De koepel liet weten „vervolgstappen” te overwegen.

Om te bepalen hoe groot de kans op succes is in een juridische strijd over schadeclaims, moet eerst gekeken worden naar de grenzen van het demonstratierecht, stelt mr. dr. Berend Roorda, universitair hoofddocent aan de Rijksuniversiteit Groningen. Een rechter beoordeelt bij de behandeling van een zaak namelijk eerst of een protestactie wel of niet onder het recht van demonstratie valt.

Doorgaans wordt het demonstratierecht ruim geïnterpreteerd, zegt Roorda, die in 2016 promoveerde op het onderwerp. Volgens de jurist worden blokkades en bezettingsacties in de rechtspraak over het algemeen onder de reikwijdte van het demonstratierecht geschaard.

Dat een snelwegblokkade in beginsel onder het demonstratierecht valt, heeft invloed op de rechtspraak, vertelt Roorda. „Soms zal een rechter oordelen dat een feit gewoonlijk onrechtmatig is, maar in de context van een demonstratie niet.”

Als een automobilist een rood licht negeert en daardoor een fietser aanrijdt, is de autobestuurder in principe verplicht de schade aan de fiets te vergoeden. Maar als iemand vanwege een snelwegblokkade door protesterende boeren moet omrijden, zal die de extra kosten waarschijnlijk niet kunnen verhalen op de protesterende groep, legt Roorda uit. „Enige vorm van hinder tolereren we in de rechtspraak als het gaat om een demonstratie.”

Miljoenendeal

Bij de vraag of een schadeclaim kans van slagen heeft, speelt nog een factor mee, vertelt Kasper Jansen, hoogleraar Europees aansprakelijkheidsrecht aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit. „Schadeposten die veroorzaakt worden door een keten van gebeurtenissen komen minder snel voor vergoeding in aanmerking dan schade die de aansprakelijke persoon rechtstreeks heeft aangericht.”

Een zakenman die door een snelwegblokkade zijn vlucht niet haalt en daardoor een miljoenendeal in rook ziet opgaan, zal deze schade niet zomaar kunnen verhalen op de boeren, menen beide juristen. Ook de kosten van het ticket zal de zakenman waarschijnlijk niet kunnen terugvorderen, denkt Roorda. „Ik betwijfel of de rechter zal zeggen: Het is redelijk om deze schade de boeren toe te rekenen.”

Anders ligt het volgens beide juristen in het geval van de distributiecentra. Roorda: „Hier is een duidelijk causaal verband tussen de gedraging van de boeren en de schade die een supermarkt lijdt. Ik kan me voorstellen dat een rechter zo’n claim toekent. De Rechtbank Midden-Nederland oordeelde in december 2019 dat het Farmers Defence Force (FDF) wel is toegestaan om actie te voeren, maar niet om distributiecentra plat te leggen.”

Mocht een supermarkt overgaan tot het eisen van schadevergoeding, dan rijst de vraag wie juridisch aansprakelijk is. „Clubs als FDF en Agractie hebben van meet af aan duidelijk gemaakt niet betrokken te zijn bij de organisatie. Juridisch gezien een slimme zet”, aldus Roorda. „Distributiecentra zouden individuele boeren kunnen aanspreken. Maar ze zijn ook afhankelijk van diezelfde boeren. Of het echt tot een schadeclaim gaat komen, is dus nog maar de vraag.”