Hij heeft een nieuwe politieke formatie gesticht onder de naam Insieme per il Futuro (Samen voor de Toekomst), waarbij zich tot nu toe 51 Kamerleden en 11 senatoren aansloten. De M5S is daarmee niet langer de grootste fractie in het parlement – dat is nu de Lega. Paradoxaal genoeg is dat gunstig voor premier Mario Draghi, die met de onvoorwaardelijke steun van Di Maio en zijn volgelingen met een gerust hart kan deelnemen aan de Europese Raad van 23-24 juni.

Aanleiding voor de breuk was de Italiaanse steun aan Oekraïne. Het parlement keurde in maart bijna unaniem een decreet goed waarmee de regering volmacht kreeg om tot het eind van dit jaar materiële- en wapensteun te leveren. Terwijl Di Maio als bewindsman daaraan uitvoering gaf, werd hij steeds vaker geconfronteerd met verzet van Conte, die daar vooral binnenlands-politieke redenen voor had.

De oud-premier, die populair werd door zijn toespraken tot de natie in coronatijd, werd afgelopen zomer tot partijleider gekozen. De verwachting was dat hij de leegloop van de M5S kon stuiten. Dat lukte niet: de M5S, die bij de verkiezingen van 2018 met 32 procent ruim de grootste werd, staat nu in de peilingen op circa een derde daarvan.

Frontale aanval

Om aanhang terug te winnen, voerde Conte oppositie tegen de regering, waarvan de M5S zelf deel uitmaakt, en dus ook tegen Di Maio, door te hameren op het einde van de wapenleveranties aan Oekraïne. Hij mikte daarbij op een breed electoraat van traditionele pacifisten, stiekeme sympathisanten van Poetin en personen die meer in de gasprijs geïnteresseerd zijn dan in Oekraïne.

Afgelopen weekend barstte de bom, toen een groep M5S-parlementariërs een ontwerpmotie presenteerde voor een stop op de wapenleveranties. Met deze frontale aanval op het regeringsstandpunt was de maat vol voor Di Maio. Hij spuide dinsdagavond in een persconferentie zijn gram over Conte en zijn volgelingen.

Hij verweet hen onverantwoordelijk gedrag door hun regering tegenover haar bondgenoten in de verlegenheid te hebben gebracht „alleen maar om een paar procentpunten terug te winnen, en daar nog niet in te slagen ook.” Daarmee was de scheuring een feit.

Actievoerder

Het lijkt ook het einde van het experiment van de directe democratie van de in 2009 opgerichte M5S die –in de woorden van oprichter Beppe Grillo– het parlement zou „opentrekken als een blikje sardines.” Na de verkiezingsoverwinning van 2018 werd de M5S immers ook bestuurderspartij. Dat leidde tot een tweedeling tussen oude activisten die beter zijn in oppositie voeren dan besturen, en Realpolitiker, die zich inmiddels het politieke spel hebben eigen gemaakt.

Conte stelde zich aan het hoofd van de eerste groep en Di Maio leidt nu de dissidenten, na zelf ook –op slechts 35-jarige leeftijd!– een supersnelle ontwikkeling te hebben doorgemaakt van actievoerder naar bewindsman.

In maart 2018 telde de M5S 277 Kamerleden (op een totaal van 630) en 112 senatoren (op 320). Dat zijn er nu –door royementen, overlopers, afscheidingen en de scheuring van dinsdag– nog respectievelijk 104 en 61. Voldoende om de regering lastig te vallen, maar niet om haar beleid wezenlijk te beïnvloeden. Premier Draghi kan voorlopig gerust zijn.