In Brachay, een plattelandsdorp in de oost-Franse regio Haute-Marne, stemde bij de presidentsverkiezingen van 2017 ruim 90 procent van de inwoners op Marine Le Pen van anti-immigratiepartij Rassemblement National. Niet te overtreffen? In het naburige Flammerécourt scoorde ”Marine” in de tweede ronde van de verkiezingen zelfs 95 procent van de stemmen.

Beide dorpen tellen slechts enkele tientallen inwoners, dus het Elysée won Le Pen er bepaald niet mee. De opmerkelijke uitslagen wekten echter wel de belangstelling van onderzoekers en het journaille. Wat bewoog de inwoners van juist deze dorpen om zo eenparig op Le Pen te stemmen?

Een ding is duidelijk: directe moeilijkheden met immigranten konden in Brachay en omstreken het probleem nauwelijks zijn. In Brachay woont er niet één en ook in de directe omgeving moet je ze met een kaarsje zoeken.

Het is een gegeven dat de Franse demograaf en historicus Hervé Le Bras intrigeert, vooral ook omdat de combinatie bepaald niet uniek is. Zijn conclusie na een onderzoek van enkele jaren geleden: hoe minder immigranten ergens wonen, hoe meer inwoners voor Le Pen kiezen. En andersom.

De verkiezingsuitslagen van 2017 laten het patroon duidelijk zien. In de eerste ronde van deze presidentsverkiezingen stemde in gemeenten met minder dan 2500 inwoners 27 procent op Le Pen. Gemiddeld 3,8 procent van de bevolking is daar immigrant. In steden met meer dan 20.000 inwoners, waar gemiddeld 15 procent immigrant is, bleef Le Pen steken op 14 procent.

Vergelijking

Le Bras vroeg zich af of dat patroon ook in andere Europese landen zichtbaar zou zijn. Hij deed daarop onderzoek naar de steun voor immigratiekritische partijen in Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk, Spanje, Italië, Groot-Brittannië en Zwitserland. In zijn recent verschenen boek ”Le grand enfumage” werkt hij zijn bevinding uit dat dit inderdaad het geval is.

Een duidelijk voorbeeld is Zwitserland, waar de steun voor de nationalistische partij UDC voor het overgrote deel van het platteland komt, terwijl daar zeer weinig immigranten wonen. Of neem Duitsland, waar de uiterst rechtse partij AfD vooral de handen op elkaar krijgt in de voormalige DDR, terwijl de meeste immigranten in het westen wonen.

„Opmerkelijk, vind je niet?”, zegt Le Bras tijdens een gesprek in een Parijs’ café. „De achtergronden verschillen weliswaar per land, maar de gelijkenissen zijn opvallend.”

Heeft u voor Frankrijk een verklaring waarom inwoners van streken met weinig migranten op Le Pen stemmen?

„Ik denk dat het voor een belangrijk deel historisch te verklaren is. Marc Bloch (Franse historicus, 1886-1944, MW) schreef een mooi boek over de Franse plattelandsgeschiedenis, waarin hij beschrijft hoe er vanaf de middeleeuwen twee ‘Frankrijken’ te onderscheiden zijn. Er was een deel waar mensen al eeuwen in dorpen en provinciestadjes wonen: het noordoosten en het mediterrane gebied. Daarnaast was er het Frankrijk van de bocages: halfopen landschap dat bestaat uit een lappendeken van kleine, afgescheiden percelen. Het maatschappelijke en sociale leven in beide gebieden was heel verschillend.

Vanaf de jaren zeventig vonden er twee belangrijke ontwikkelingen plaats: de auto werd gemeengoed en de supermarkten kwamen op. In het Frankrijk van de bocages zorgden die ontwikkelingen voor meer onderlinge verbinding en kansen om op te klimmen op de sociale ladder. In de dorpen en provinciestadjes kalfde de gemeenschapszin erdoor juist af en groeide het onderlinge wantrouwen. Het noordoosten en het mediterrane gebied raakten achterop, nog versterkt door de-industrialisatie. Dat zijn precies de gebieden waar Le Pen nu het sterkst is. Erachter zit dus een gevoel van achterstelling, dat de boot is gemist.”

Problemen rond immigratie spelen in dit verhaal geen rol van betekenis.

„Het gaat primair om sociale problemen. Dat is ook wat ik zag in andere Europese landen. Populistische partijen floreren in de achtergebleven gebieden: in Duitsland in het oosten, in Spanje in het zuiden. In feite hebben die partijen verder een zwakke ideologie, vol tegenstrijdigheden. Maar dat verbloemen ze door nadruk te leggen op het immigratieprobleem. De migranten kun je overal van beschuldigen. En als er ergens geld tekort is, kun je ook naar hen wijzen.”

Onder uiterst rechtse Fransen leeft juist de vrees voor een geleidelijke ‘omvolking’ van Frankrijk, zoals uitgewerkt door de schrijver Renaud Camus. Begrijpt u die vrees?

„Dat idee van ”de grote vervanging” is demografisch gezien absolute onzin: er is geen sprake van. Zemmour refereert er overigens veel meer aan dan Le Pen. Zemmour is een ware discipel van Camus: van hem leent hij alle argumentatie rond immigratie. Dat blijkt onder meer uit foutieve citaten van Camus die Zemmour gewoon overneemt. Het lastige is dat aanhangers van Camus nauwelijks met cijfers te overtuigen zijn. Wie met officiële immigratiecijfers op de proppen komt, krijgt te horen: kijk maar om je heen in de metro van Parijs, dan zie je dat daar niets van klopt. Statistieken doen er dus niet toe.”

*Klopt het beeld dat immigranten veel meer kinderen krijgen dan autochtone Fransen? *

„Dat is niet met cijfers te staven. Veel nieuwe immigranten zijn alleenstaand, zoals studenten. De huidige instroom van migranten verschilt sterk van die in de jaren 70 en 80. Ze zijn bijvoorbeeld hoger opgeleid. Dat maakt dat ze sneller zullen integreren en bijvoorbeeld gemengd zullen trouwen. Dat laatste gebeurt overigens al veel.”

Intussen zijn er ontegenzeggelijk integratieproblemen in bijvoorbeeld de voorsteden rond Parijs.

„De banlieu zijn een van de grote problemen in Frankrijk, dat is duidelijk. De immigratie als zodanig is echter niet het probleem, maar de grote concentratie van migranten. Er is bovendien geen reden om te doen alsof heel Frankrijk een grote banlieu is.”

Wat is het immigratiepatroon over de laatste decennia in Frankrijk?

„Goede cijfers zijn pas vanaf 2006 voorhanden. Die laten zien dat het aantal immigranten langzaam toeneemt. Tussen 2006 en 2019 kwamen er gemiddeld 120.000 per jaar.”

Hoe beoordeelt u de opkomst van uiterst rechts in Frankrijk?

„Rechtse kiezers schuiven op naar uiterst rechts. Dat vind ik een gevaarlijke ontwikkeling, die ertoe kan leiden dat Le Pen kans krijgt te winnen als ze de tweede ronde haalt.”