De afgelopen maanden klonk in politiek Den Haag al twijfel over de haalbaarheid van de ZZL, waarvoor het kabinet 2,7 miljard euro opzij heeft gezet en de vier noordelijke provincies een miljard. In 2010 zou de eerste schop in de grond moeten gaan.

De commissie–Duivesteijn voedt die twijfel. Het groepje van vijf Kamerleden concludeerde woensdag, na een grondig onderzoek naar de Betuwe–goederenlijn naar Duitsland en de Hogesnelheidslijn–Zuid tussen Amsterdam en Parijs via Brussel, dat het parlement meer greep moet krijgen op zulke peperdure infraprojecten.

Het daarvoor ontwikkelde toetsingskader of handleiding paste de commissie toe op de ZZL. De Kamer maakte al pas op de plaats en schortte besluiten op over bijvoorbeeld het uitschrijven van een prijsvraag, bedoeld om de belangstelling van het bedrijfsleven voor aanleg en exploitatie van de lijn te peilen.

Volgens Duivesteijn is de tijd niet rijp voor een positief besluit. In het deelrapport over de ZZL („Toetsing met terugwerkende kracht") staat dat net als bij de Betuwelijn dit spoorproject meer te danken is aan een bestuurlijke lobby dan door een overtuigde discussie over nut en noodzaak.

Volgens LPF–commissielid Hermans, die tekende voor het kritische rapport, is het in feite een pleidooi om de besluitvorming over te doen. „En misschien kunnen we het geld beter aan iets anders besteden."

Hij zet bijvoorbeeld vraagtekens bij het ’rendement’, in de vorm van 750 banen erbij voor het achtergebleven noorden. Dat noemt de commissie–Duivesteijn ronduit mager. Die banengroei zou zelfs ten koste gaan van andere regio’s en Nederland als geheel schiet er niets mee op.

Uit de reacties uit de Tweede Kamer blijkt dat de meeste fracties ook de aanleg van de ZZL tegen het licht willen houden. CDA–woordvoerder Van Hijum waarschuwt dat het geen onbeheersbaar project mag worden. Volgens hem blijkt dat het plan nog tal van financiële risico’s kent.

VVD–collega Hofstra sluit beslist niet uit dat het wenselijk is de plannen flink aan te passen. Een magneetzweefbaan acht hij kansloos. Een extra snelle intercity „behoort" tot de mogelijkheden. Voor D66’er Van der Ham is de aanleg onhoudbaar.

PvdA–verkeerswoordvoerster Dijksma liet zich evenmin onbetuigd. De economie van het noorden moet versterkt worden, „maar de vraag is of het via de Zuiderzeelijn moet of dat alternatieven denkbaar zijn". Alles moet wel gebeuren in goed overleg met het noorden, verzekert Dijksma.

Fel zijn fracties als LPF, die het gereserveerde geld aan de oplossing van echte problemen wil besteden. GroenLinks wil daarnaast ook een time–out voor de Tweede Maasvlakte, om nog eens goed te bekijken of de uitbreiding van de Rotterdamse haven nodig. Volgens de SGP tekent zich bij de ZZL ’een nieuw debacle’ af.

De druiven zijn zuur voor de noordelijke provincies. De Friese gedeputeerde Bas bestreed dat er geen onderbouwing zou zijn voor de aanleg van de spoorlijn. „Er ligt een stapel van een meter papier." Hij vermoedt dat de Kamer mogelijk de ZZL wil tegenhouden om een daad te stellen na de problemen rond Betuwelijn en HSL–Zuid. Gronings commissaris van de koningin Alders (PvdA), een warm pleitbezorger van de snelle spoorverbinding, hield voor Radio Noord vol dat er goede argumenten voor de aanleg pleiten. „Ik zou het zeer betreuren als men naar aanleiding van dit rapport het project laat vallen, weer overgaat tot de orde van de dag en het geld elders investeert."