De videobeelden van verwoeste tanks op sociale media stapelen zich op. Oekraïense drones schakelen onophoudelijk gepantserde Russische gevechtsvoertuigen uit met raketten. Vlammen schieten omhoog, rook stijgt op bij een geslaagde aanval. Wie zich het lot van de bemanning probeert in te beelden, durft niet verder te denken.

Rusland heeft al 838 tanks verloren, meldde de krant Kiev Independent vrijdagmiddag, op basis van het Oekraïense leger. De site oryxspioenkop.com stelt de –gedocumenteerde– Russische tankverliezen op 531. Het aantal verloren pantservoertuigen schommelt rond de 875.

De Russische strijdkrachten hebben 75 procent van hun gevechtskracht verloren sinds de inval in Oekraïne, becijfert het Pentagon. Toch zijn de pakweg 65.000 tot 80.000 Russische manschappen in ruim 80 tactische bataljongroepen (btg)w nog altijd fors in de meerderheid tegenover de 20.000 tot 30.000 Oekraïense militairen.

Luitenant-kolonel Marnix Felius van de Koninklijke Landmacht, gespecialiseerd in ”landoptreden”, waarschuwt voor het trekken van overhaaste conclusies op basis van videobeelden. „We zien maar flarden van de oorlog in Oekraïne. We krijgen alleen beelden van wapensystemen waarop camera’s zijn gemonteerd, zoals drones.”

Door zware verliezen ligt de tank onder vuur. De discussie over dit gemechaniseerde wapensysteem is van belang omdat de NAVO meer vuursteun vraagt van Nederland. Tanks, maar ook pantserhouwitsers of langeafstandsartillerie kunnen deze vuurkracht leveren.

De tank is verouderd, de houdbaarheidsdatum bereikt, concludeerde luitenant-kolonel b.d. Patrick Bolder eind vorig jaar in het officierenblad Carré. Door oprukkende technologie vindt de oorlog van de toekomst op grote afstand plaats, stelt de defensiespecialist van het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Dat troepen elkaar direct treffen op het slagveld is iets uit het verleden, schreef hij vóór de oorlog in Oekraïne.

Omdat moderne oorlogen op grote afstand plaatsvinden, is het volgens Bolder zinvoller te investeren in onbemande wapensystemen en langeafstandswapens dan bijvoorbeeld in tanks. „Met onbemande wapens hoef je geen, of pas veel later, mensen in te zetten. Als we het leger goed organiseren, is een oorlog op de grond idealiter niet meer nodig”, licht hij toe. „De krijgsmacht moet met onbemande wapens de vijand zo veel verliezen toebrengen dat deze z’n vijandelijkheden staakt. Een slechte strategie leidt tot oorlog op de grond.”

De defensiespecialist erkent dat deze analyse een tikje idealistisch is. „Ik zie zoiets nog niet zo snel gebeuren.” Tanks hebben daarom volgens hem nog steeds nut qua afschrikking, vuurkracht en gepantserde bescherming voor manschappen. „Ik verklaar de rol van de tank niet als uitgespeeld; het is te vroeg om die lessen uit deze oorlog te trekken. Onbemande wapensystemen zijn als eerste inzetmiddel echter veel veiliger voor eigen troepen.”

Bij investeringen in de krijgsmacht is allereerst bezinning op de gewenste opbouw en samenstelling noodzakelijk, benadrukt Bolder. „Hoe zien de oorlog van de toekomst, de vijand en de scenario’s op het slagveld eruit?” Pas daarna kan de rol van bijvoorbeeld de tank worden vastgesteld.

Nederland telde tijdens de Koude Oorlog ruim duizend tanks. De landmacht kan nu nog achttien geleasede Duitse Leopards inzetten. Het feit dat Oekraïne op dit moment dringend vraagt om tanks is voor Bolder geen argument voor herinvoering van dit wapensysteem in Nederland. „We moeten de oorlog slimmer spelen dan de vijand. Oekraïense troepen hebben juist laten zien dat aanvallen van kleine, snelle eenheden erg effectief zijn.”

Grote nadelen

Aan tanks kleven grote nadelen, stelt de defensiespecialist. Moderne, krachtige antitankraketsystemen zijn in staat zwaar bepantserde tanks uit te schakelen. Bovendien moet de inzet van de tanks aan veel randvoorwaarden voldoen om succesvol te zijn. „Tanks hebben ondersteuning van infanterietroepen nodig, goede luchtverdediging en luchtoverwicht. Verder dient het terrein geschikt te zijn. Het Russische konvooi bij Kiev moest zich verplaatsen over een smalle, verharde weg omdat de velden te drassig waren. Schakel je dan de eerste twee tanks uit dan komt de colonne tot stilstand. Schakel je de laatste twee uit, dan kunnen ze geen kant meer op.”

Verder vragen tanks enorme logistieke ondersteuning, zoals bijvoorbeeld de bevoorrading van brandstof. „Een tank verbruikt een liter diesel op 1 kilometer. Na 60 kilometer rijden, is de brandstoftank 60 liter leger.”

De vraag is volgens Bolder of Nederland over alle soorten wapens moet beschikken of dat de krijgsmacht moet inzetten op niches. „We moeten niet zomaar alle wapensystemen inslaan of tanks aanschaffen omdat we er ooit duizend hadden. Laten we eerst goed nadenken.”

Militairen van de landmacht reageren als door een wesp gestoken op de stellingname van oud-luchtmachtofficier Bolder. De tank is absoluut niet verouderd, benadrukt luitenant-kolonel Marnix Felius van de Koninklijke Landmacht. Sterker nog, de tank is het „meest veelzijdige” wapen qua mobiliteit, vuurkracht en bescherming. „De tank schiet snel, nauwkeurig en ver. Ieder ander wapensysteem scoort minder op minstens een van deze onderdelen. Bovendien biedt de tank militairen gepantserde bescherming. Niet zonder reden beschikt elk land over dit wapensysteem en smeekt Kiev om meer exemplaren.”

Toch blijkt de tank in de huidige gevechten erg kwetsbaar voor drones en antitankraketten, moet Felius toegeven. „Waar gehakt wordt, vallen spaanders. In een oorlog is alles kwetsbaar. Militaire operaties zijn er immers op gericht om manschappen en materieel uit te schakelen. Daarbij is de tank echter nog het minst kwetsbaar.” Oekraïne weet veel tanks uit te schakelen dankzij enorme hoeveelheden Amerikaanse en Britse antitankwapens. De VS hebben een derde van hun Javelinvoorraad ingevlogen naar Kiev. Het kost twee jaar om deze voorraad weer op peil te brengen.

De grootschalige verliezen van Russische tanks zijn volgens de landmachtspecialist meer te wijten aan tactische blunders aan Russische kant, dan aan de kwetsbaarheid van de gepantserde gevechtsvoertuigen. „Als Oekraïne steeds Russische tanks met antitankraketten weet te vernietigen, moeten de Russen maatregelen nemen. Door bijvoorbeeld infanteristen vooruit te sturen of vuursteun in te zetten om de Oekraïense eenheden uit te schakelen.”

Alternatief

Mocht de tank zijn langste tijd hebben gehad, wat is dan het alternatief, vraagt Felius zich af. Gewapende drones en gevechtshelikopters kunnen de tank niet vervangen, legt de luitenant-kolonel uit. „Een tank kan een gebied veroveren én bezet houden, een heli niet. Bovendien zijn gevechtshelikopters vele malen duurder dan een tank, waardoor deze beperkt voorradig zijn. Heli’s en drones zijn afhankelijk van weersomstandigheden. Tanks niet.”

De veronderstelling dat de oorlog in de toekomst vooral op grotere afstand wordt uitgevochten, is een „gevaarlijke uitspraak”, vindt Felius. „Daarmee zet je alle kaarten op één scenario en maak je je afhankelijk van de strategie van de tegenstander. Als de vijand weet dat hij alleen over grote afstand wordt aangevallen, bewapent hij zich daartegen. Dat is strategische kamikaze.”

Felius vraagt zich daarbij af: „Wat is dé oorlog van de toekomst? Niemand weet hoe die er uitziet.” De luitenant-kolonel wijst erop dat de VS in bijvoorbeeld Korea en Vietnam onverwacht werden geconfronteerd met een geheel andere oorlog dan gedacht.

Ook in niche-capaciteiten ziet Felius weinig heil. „We weten niet hoe een oorlog zich over bijvoorbeeld twintig jaar aandient. Misschien krijgen we wel te maken met grootschalige luchtlandingen in Nederland. Dan staan wij met lege handen met onze langeafstandsraketten. De krijgsmacht moet voorbereid zijn op alle scenario’s. Het is en-en. We kunnen accenten leggen, maar de basis moet op orde zijn. Zonder tanks haal je de flexibiliteit uit de krijgsmacht.”

De oorlog in Oekraïne is een traditioneel gevecht van staal op staal. „Rusland wil van A naar B. Oekraïne wil voorkomen dat Rusland van A naar B trekt. Om zoiets te verhinderen zijn er uiteindelijk altijd grondtroepen nodig. Met tanks en uiteraard met een paraplu van luchtverdediging. Rusland voert het grondgevecht zonder luchtverdediging en zonder luchtsteun.”

Tankslag

Motivatie van manschappen is volgens Felius vele malen belangrijker dan geavanceerd militair materieel. „Oekraïense militairen zijn tot het uiterste gemotiveerd. Dat maakt het verschil, al moet je uiteraard een beter plan hebben dan de vijand.”

Het Russische leger is begonnen met de verovering van de Donbas. „Het oosten van Oekraïne bestaat uit open terrein. Als de Russen weten door te breken, bestaat de kans dat de oorlog wordt beslist met de grootste tankslag sinds de Tweede Wereldoorlog.”