Onbeperkt gamba’s eten voor 19,95 euro per persoon. Borden bij de ingang prijzen de maandaanbieding voor april aan. De Wormshoef, aan de doorgaande weg richting Barneveld, is nu een hotel en ”eethuys”. Niets herinnert aan gruwelijkheden in de Tweede Wereldoorlog. Behalve een getralied raam in de kelder.

„In Lunteren is nooit veel gesproken over De Wormshoef in de laatste oorlogsmaanden. Op Bevrijdingsdag 1946 is wel een inzamelingsactie gehouden voor een gedenkteken bij het pand, maar dat is er nooit gekomen”, zegt Edenaar Henrico Hendriksen (44), die in het dorp opgroeide. Over de gedeeltelijk onbekende oorlogshistorie van het gebouw schreef hij het boek ”De Wormshoef – Waar helden zwegen”, dat vrijdag verscheen.

Nabestaanden wisten soms niet eens dat hun vader of opa in De Wormshoef had gezeten, ontdekte Hendriksen. „Ik dacht meer informatie bij hen op te kunnen halen, maar niet zelden bleek ik al meer te weten dan zij. Vaders wilden hun kinderen er niet mee belasten. Ik heb ook nabestaanden gesproken die nooit een voet binnen De Wormshoef zullen zetten om wat daar in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd. Sommigen hebben dat zelfs aan hun vader beloofd. Terwijl juist ook de huidige eigenaar van De Wormshoef vindt dat het oorlogsverleden van zijn pand bekend moet blijven. Hij gaat mijn boek verkopen.”

Examenscriptie

De Wormshoef in de oorlogstijd was het onderwerp van Hendriksens examenscriptie begin jaren negentig voor het vak geschiedenis op het Johannes Fontanus College in Barneveld. In die tijd fietste hij bijna dagelijks langs het hotel-restaurant. Nadat hij in 2018 zijn werkstuk terugzag op een expositie in het plaatselijke museum, verdiepte hij zich opnieuw in die historie. „Het verhaal bleek vele malen groter te zijn dan ik in 1994 had beseft. Meer dan honderd gevangenen, was tot op heden de hoogste schatting. Ik heb er zo’n 400 achterhaald. Niet allemaal bij naam, soms stond in de stukken alleen „Arie” of „een boerenzoon”, maar de meesten wel.”

De Sicherheitsdienst had van eind oktober 1944 tot half april 1945 een ”Aussenstelle”, een buitenpost en noodgevangenis, in De Wormshoef. De gevangenen waren mannen en vrouwen van 14 tot 81 jaar. Velen van hen kwamen uit de gemeente Ede of woonden er als evacué. In elk geval dertig hebben de oorlog niet overleefd. Bijna een kwart van de gevangenen kwam in Kamp Amersfoort terecht, een vijfde werd in de omgeving tewerkgesteld. Van zo’n 75 gevangenen is bekend dat zij zijn vrijgelaten na hun gevangenschap in De Wormshoef. Slechts een enkeling slaagde erin te ontsnappen.

Wreed

De aanwezigheid van de SD in Lunteren viel samen met de hongerwinter van 1944. De Duitsers beschouwden diefstallen om te overleven, vaak van hout of vee, als plunderingen. Plunderaars werden opgesloten en later zelfs ter plekke doodgeschoten. Anderen werden gevangengenomen om hun geloof, zoals een Jehovah’s getuige, of omdat ze illegaal slachtten om onderduikers te kunnen voeden. Ook onderduikers werden opgepakt: oud-militairen, politieagenten, jonge mannen die aan de Arbeitseinsatz wilden ontkomen. Mensen die hen onderdak gaven, koeriersters en andere verzetslieden, soms betrokken bij wapendroppings of de opvang van geallieerde parachutisten, werden eveneens gearresteerd en naar De Wormshoef gebracht.

Wreed waren de verhoren vaak. Hendriksen beschrijft er verschillende, waaronder een in april 1945. De gevangene was „een harde” en moest dus flink mishandeld worden, zo waren de instructies voor de acht ondervragers vooraf. Er hing een touw aan een haak in het plafond. Ze zouden hem gaan ophangen, zeiden ze. Met de strop om zijn hals werd hij verhoord, maar hij gaf weinig prijs. Daarop werd hij, met zijn handen op zijn rug aan een bezemsteel gebonden, aan het touw opgehesen. Met z’n allen sloegen de verhoorders hem net zo lang totdat hij rondtolde, het touw brak en hij min of meer bewusteloos op de grond viel. Een van de ondervragers gooide een bak water over zijn hoofd om hem weer bij te laten komen. Daarna werd hij met een stuk hout afgeranseld tot hij het uitgilde van pijn. Weer werd hij verhoord. Zijn nagels werden er daarbij allemaal uitgetrokken, toch liet hij niet veel los. Na het verhoor sloten ze hem in een kast op.

Saamhorigheid

Naast de rauwe feiten kon Hendriksen ook „mooie momenten van strijdlustigheid en saamhorigheid” noteren. „Mensen van heel verschillende afkomst of levensbeschouwing die ineens in één cel kwamen te zitten, waren elkaar tot steun en spraken elkaar moed in. In nood doet je achtergrond er niet meer toe. Ze spraken bijvoorbeeld samen af dat ze zo lang mogelijk zouden zwijgen of hooguit een naam zouden noemen waarvan ze wisten dat dat geen kwaad meer kon.”

Hendriksen, van beroep manager van een groep risico-inspecteurs in de zware industrie, bracht ook de beulen van De Wormshoef in kaart. „Belgen, Duitsers en Nederlanders, de één nog beruchter dan de ander. De meesten zijn bestraft met jaren gevangenschap, soms met de doodstraf. Anderen vluchtten laf naar het buitenland. Een NSB’er en SS’er, die bij verstek ter dood werd veroordeeld voor de moord op minstens twintig personen, was buurman van nazi Adolf Eichmann in Argentinië. Het land weigerde hem aan Nederland uit te leveren. Een andere NSB’er woonde in Spanje onder de achternaam van zijn moeder. Hij zou directeur van het toerismebureau van Barcelona zijn geweest.”

De Wormshoef – Waar helden zwegen, Henrico Hendriksen; uitg. Nabij Producties; 208 pagina’s; € 20,-